Vasten

Ik vind het altijd tof wanneer iemand mij vraagt of ik eens een blog zou willen schrijven over een bepaald onderwerp. Zo komen heel wat van mijn blogs tot stand. En een tijdje geleden kreeg ik de vraag of ik eens wilde schrijven over vasten. Omdat het in de gemeente waar de vragensteller vandaan komt niet gedaan wordt en omdat de vragensteller zelf er nare ervaringen mee heeft. 

En dat is jammer, want vasten is een prachtige Bijbelse gewoonte die ook steeds meer onderbouwd wordt door wetenschappelijk bewijs. Daarom dus hoog tijd voor een blog over vasten.

Wat is vasten?

Laten we beginnen bij de basis. Want wat is vasten? Volgens het woordenboek is vasten 'weinig tot niets eten of drinken, met name uit godsdienstige overwegingen'. Tegenwoordig wordt vasten vaak ook op andere manieren vormgegeven. Bijvoorbeeld door een maand lang alcohol te laten staan, geen tussendoortjes te eten of door een maand lang niet in te loggen op sociale media.

Door te vasten zet je een stuk van je tijd, wensen, plezier en behoeften aan de kant voor God. Zo toon je Hem dat Hij genoeg voor je is en dat je Hem de eerste plaats wilt geven in jouw leven. De meeste mensen vullen hun tijd van vasten met Bijbellezen en bidden. Daarmee zoeken ze Gods nabijheid, Zijn vergeving, leiding in specifieke situaties en troost. 

Niet alleen christenen en moslims vasten. Ook door mensen die niets met geloof hebben wordt tegenwoordig steeds vaker gevast. Meestal wordt dit gedaan om (mentale) gezondheidsredenen. Denk aan 'dry January' (de hele maand januari geen alcohol drinken), het populaire 'intermittent fasting' (periodes van vasten afwisselen met periodes van eten in de hoop wat gewicht te verliezen) of mensen die een tijdje alle sociale media bannen omdat ze merken dat het niet goed is voor hun koppie.

Vasten in de Bijbel

Voor deze blog kijken we naar de christelijke variant van vasten.

Vasten wordt niet heel duidelijk geïntroduceerd in de Bijbel. Het is er gewoon ineens. Waarschijnlijk was het al langer onderdeel van de omliggende culturen en ook goed bekend bij de personen uit de Bijbelse tijd. De allereerste keer dat een vorm van vasten voorkomt in de Bijbel is wanneer Mozes de Tien Geboden krijgt van God. In Exodus 34:28 staat: 'Hij was daar namelijk veertig dagen en veertig nachten bij de HEERE. Hij at geen brood en dronk geen water. En God schreef op de tafelen de woorden van het verbond, de Tien Woorden.' Er wordt geen enkele uitleg gegeven waarom Mozes niet at en dronk. Wanneer hij later opnieuw naar God toe gaat om de Tien Geboden te halen nadat hij ze kapot heeft gegooid, vast hij weer veertig dagen en nachten. En dit keer volgt er wel een uitleg waarom hij vastte. Deze vinden we in Deuteronomium 9:18: 'En ik wierp mij neer voor het aangezicht van de HEERE, net als de eerste keer, veertig dagen en veertig nachten. Ik at geen brood en dronk geen water, vanwege al de zonde die u begaan had, door te doen wat slecht is in de ogen van de HEERE om Hem tot toorn te verwekken.' Hier vast Mozes dus als een vorm van boetedoening.

Hopelijk ten overvloede, maar toch even in de categorie 'don't try this at home': Mozes was kennelijk zó vervuld van de aanwezigheid van God dat hij 40 dagen en 40 nachten geen eten of drinken nodig had. Medisch gezien kun je slechts een paar dagen overleven zonder te drinken. Zeker geen 40 dagen. Dus zie het voorbeeld van Mozes vooral niet als voorbeeld om na te leven en kies als je wilt vasten een vorm waarbij je je leven niet in gevaar brengt. 

Waarom vasten?

Vasten als onderdeel van boetedoening, bekering en het belijden van zonden zien we vaak voorkomen in de Bijbel. Maar vasten wordt in de Bijbel ook ingezet als een vorm van verootmoediging, een middel om God te zoeken en om het gebed kracht bij te zetten. Om te erkennen dat we in alles afhankelijk zijn van God. Daarnaast maakt vasten deel uit van het feest Purim en van verschillende andere feestdagen. En in Psalm 69 zien we dat vasten ook een onderdeel kon zijn van rouw.

Vasten was vaak een gezamenlijke activiteit. Je leest op verschillende plaatsen in de Bijbel dat het hele volk werd opgeroepen om te vasten. Maar vasten kon ook heel persoonlijk zijn. Zo vast David in zijn eentje wanneer zijn zoon ernstig ziek is en uiteindelijk sterft.

En we zien dat vasten wordt ingezet voordat mensen erop uitgestuurd worden om een belangrijke taak voor Gods Koninkrijk te gaan doen. Dat lees je in Handelingen 13.

Bijbelse waarschuwing rondom vasten

Zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament waarschuwt God ervoor dat vasten niet alleen om uiterlijk vertoon mag draaien. In die tijd waren er veel mensen die zich vroom voordeden en duidelijk aan iedereen lieten zien dat ze aan het vasten waren. Bijvoorbeeld door hun kleren te scheuren en as op hun hoofd te strooien (destijds een duidelijk teken van rouw). Maar God waarschuwt dat vasten vooral om een innerlijke houding draait van nederigheid.

Voor Hem is het veel belangrijker dat we rechtvaardig zijn, mensen te eten geven die honger hebben, voor vluchtelingen zorgen, mensen kleden die geen kleding hebben en goed omgaan met alle mensen om ons heen. Hij zegt zelfs dat Hij die vorm van vasten liever heeft dan de destijds gebruikelijke en vaak hypocriete vorm van vasten. Dat lees je in Jesaja 58.

Vasten en wetenschap

Ik vind het altijd zo mooi wanneer Bijbelse principes ondersteund worden door wetenschappelijk onderzoek uit deze tijd. En uit onderzoek blijkt dat regelmatig vasten door tijdelijk niet of minder te eten goed is voor een mens. Zo heeft vasten onder andere een positief effect op de werking van het brein, ons spierstelsel, de bloedvaten, het hart, de lever en de darmen. 

Ook de andere vormen van vasten waar we tegenwoordig vaak voor kiezen, zoals tijdelijk geen alcohol drinken, niet snoepen of geen gebruik maken van sociale media hebben een positief effect op ons lichaam en/of ons mentale welzijn.

Vasten in deze tijd

Vasten wordt in de Bijbel gezien als krachtig middel dat vaak werd ingezet wanneer mensen Gods leiding, vergeving, genezing of troost zochten. Maar in deze tijd horen we er helaas veel minder over. Binnen Evangelische kringen wordt er nog wel regelmatig gevast, maar in reformatorische kringen hoor ik er zelden iets over. Behalve in de 40-dagen tijd voor Pasen. Dan kiezen mensen er soms nog wel voor om 40 dagen af te zien van social media gebruik, snoeperij of alcohol als teken dat ze zich meer op God willen richten.

Ik vind het jammer dat er zo weinig aandacht is voor vasten. Ook door mijzelf overigens. Maar toen ik me voor deze blog moest verdiepen in het onderwerp vasten en ontdekte hoe vaak het in de Bijbel voorkwam, merkte ik dat het gevoel me bekroop dat we een kostbare schat laten liggen door niet of nauwelijks te vasten. Ik geloof dat het vasten kan dienen als krachtig middel om God te zoeken, ons te bekeren, genezing, leiding in specifieke situaties te zoeken of troost te vinden. Maar ook simpelweg om onze eigen wil en behoeften ondergeschikt te maken aan het zoeken van God. Niet alleen als individu, maar ook als gemeente of (nog mooier!) heel het Nederlandse christelijke 'volk'.

We zijn het in onze maatschappij niet meer zo gewend om af te zien. Om onszelf dingen te ontzeggen die voor ons normaal zijn, zoals eten en drinken. Dingen moeten ons vooral iets opleveren en niets kosten of in elk geval moet datgene wat we ergens uit kunnen halen meer zijn dan wat het ons kost.

Ik merk bij mezelf naar aanleiding van het schrijven van deze blog en het onderzoek wat ik ervoor gedaan heb dat ik eigenlijk geen zin heb om het vasten dan ook concreet te maken in mijn leven. Het is gedoe. Ik heb het al zwaar genoeg met mijn gezondheid. En ik ben dan vooral ook op zoek naar wat ik eruit kan halen. Maar dat is niet zoals het bedoeld is. Vasten en ook het geloof mogen (en misschien zelfs wel moeten) ons iets kosten. En hoewel ik mijn eigen argumenten heel goed begrijp (uiteraard ;-), heb ik me voorgenomen om toch op onderzoek uit te gaan naar hoe ik vaker vorm kan geven aan vasten. Omdat het goed is om meer tijd door te brengen met God. Om je ervan bewust te zijn dat je in alles afhankelijk bent van God. Om je liefde voor Hem ook te tonen op een manier die je iets kost. Om alles wat je hebt, bent en wilt ondergeschikt te maken aan God. En soms ook om je te bekeren van zaken die niet goed zijn in je leven en dat handen en voeten te geven door te vasten. Ik geloof oprecht dat we een schat laten liggen door niet of nauwelijks meer te vasten.

Waarschuwing in deze tijd

Daarbij geldt wel de waarschuwing die ook in Jesaja 58 doorklinkt. Dat vasten mag nooit draaien om het laten zien hoe goed of christelijk je bent. Veel liever vast je zonder dat mensen het door hebben. En het is belangrijk om eerst je zaakjes goed op orde te hebben, zodat je vasten niet ten onder gaat aan hypocrisie. Zorg eerst voor de mensen om je heen en de mensen die het moeilijk hebben. Neem geen deel aan dingen waar slavernij bij komt kijken. Kortom: kijk om naar je 'naaste', zowel ver weg als dichtbij. Als je moet kiezen tussen vasten en het zorgen voor de mensen om je heen, dan heeft God veel liever het laatste.

Waar Jesaja 58 ook voor waarschuwt is dat vasten nooit mag dienen als manipulatiemiddel om je zin door te drijven richting God of mensen. Zo kun je het vasten gebruiken als onderdeel van je gebed in de hoop God zo iets af te dwingen wat je heel graag wilt. Omdat je vast laat je zien hoe christelijk je bent en moet God bijna wel jouw gebed verhoren. Zo werkt het niet. Je kunt God niet omkopen door te vasten. Daarnaast zie ik het soms gebeuren dat mensen aangeven uitgebreid gebeden en gevast te hebben voor iets, waarna ze tot een conclusie komen die door hun geestelijke broers en zussen niet gevolgd kon worden en soms zelfs tegen de Bijbel ingaat. Helaas bleek een aantal keer dat de zaak ook niet echt klopte en mensen het vasten inzetten om hun eigen zin door te drijven richting hun geestelijke broers en zussen. Niet altijd bewust. De lijn tussen Gods stem verstaan en wensdenken is soms flinterdun en heel onduidelijk. Maar het is goed om, wanneer je meent dat God je iets duidelijk maakt tijdens het bidden en vasten, hier ook bevestiging in te zoeken bij mensen in je omgeving. Mensen die je vertrouwt en waarvan je weet dat zij een levende relatie hebben met God.

Vasten op andere manieren

Zoals gezegd vasten we in onze tijd ook vaak op andere manieren. In de Bijbel zie ik ook verschillende manieren van vasten terugkomen, al is het in beperkte mate. Zo slaapt David, als onderdeel van zijn vasten in 2 Samuël 12 op de grond in plaats van in een bed. Daarnaast zie je in 1 Korinthe 7 dat ook het tijdelijk geen seks hebben gezien werd als een vorm van vasten, zodat de partners zich toe konden wijden aan gebed. En in het al eerder genoemde Jesaja 58 zegt God dat Hij veel liever heeft dat we Zijn principes van rechtvaardigheid, zorg en liefde uitleven dan dat we hypocriet vasten. 

Het is prachtig als je, als onderdeel van je toewijding aan God, ervoor kiest om tijdelijk af te zien van wat dan ook. Ik denk dat het tijdelijk afzien van eten en eventueel drinken (nogmaals: let er op dat dit verantwoord is. Met name langere tijd niet drinken kan gevaarlijk zijn) een heel krachtig Bijbels principe is wat je in mag zetten als onderdeel van je geestelijke leven. Maar je kunt er ook voor kiezen om een tijdje geen beleg op je brood te doen of iets niet te eten wat je wel heel lekker vindt, in plaats van dat je al je eten laat staan. Of je kunt jezelf een dag alle schermpjes ontzeggen om zo meer tijd te hebben om te bidden. Of wanneer je merkt dat je lichaam wel erg gewend is geraakt aan alcohol of snoeperitus je dat een maandje ontzeggen als teken naar je lichaam, geest en de geestelijke wereld dat je God op de eerste plek wilt zetten.

Concreet

Wil je graag een keer uitproberen hoe het is om te vasten? Kies dan een specifiek doel waarvoor je wilt vasten. Bijvoorbeeld om leiding in een moeilijke beslissing die je moet nemen of voor een zieke persoon in je omgeving. Maak het concreet door een manier van vasten te kiezen en de tijd die je daarvoor apart wilt zetten. Leg die lat niet te hoog. Een dag geen schermpjes of een week niet snoepen is vaak al uitdagend genoeg. Bedenk of je alleen wilt vasten of bijvoorbeeld samen met je partner of je kerkelijke gemeente. En besteed de tijd van vasten zoveel mogelijk samen met God. Door te bidden, Bijbel te lezen, een gesprek aan te gaan met wijze christenen uit je omgeving en hun mening te vragen of bijvoorbeeld lekker creatief je zorgen en vragen te verwerken, waarbij je God uitnodigt om je te leiden in je creatieve proces.

Vasten als je niet gezond bent

Ik wil afsluiten met een opmerking voor mensen die niet gezond zijn. Want wanneer je niet gezond bent, is het niet altijd verstandig om te gaan vasten door niet te eten en/of te drinken. Wanneer het evenwicht in jouw lijf heel fragiel is brengt dat risico's met zich mee. En God vraagt niet van jou om je gezondheid op het spel te zetten. Kies er in plaats daarvan voor om op een andere manier te vasten. Wil je toch graag vasten door niet te eten en/of te drinken? Overleg dan eerst even met je arts of dit verstandig is en zo ja, hoe je dit het beste aan kunt pakken.

Gebruikte bronnen:

* Van Dale online woordenboek: definitie van vasten

* Blue letter Bible: Uitleg woord 'fasting', strongs H6685

* Blue letter Bible: Uitleg woord 'fasting', strongs G3522

* Artikel EOS Wetenschap: Wat doet vasten met lichaam en geest?

* Artikel Bijbel online: Vasten in de Bijbel. Waarom en hoe?

* Artikel ikzoekGod.nl: Wat is vasten?

* Herziene StatenVertaling

* BasisBijbel