Als opa of oma overlijdt

Het overlijden van een grootouder kan een behoorlijke impact op je leven hebben. Ook al is hij of zij waarschijnlijk oud geworden. Voor veel kinderen en (jong)volwassenen is het het eerste verlies wat ze in de familiekring meemaken. Vaak ook de eerste confrontatie met een ernstige ziekte. Dat maakt veel indruk. Bovendien verlies je met een grootouder iemand van wie je veel houdt. Met wie je een speciale band had. En waar je veel herinneringen aan hebt. Of je verliest iemand die je eigenlijk helemaal niet zo goed kende. En nu zul je nooit meer de vragen kunnen stellen die je hebt over zijn of haar verleden of dat van je ouders. Hoe ga je om met het verlies van een grootouder? En hoe help je je kinderen om te gaan met het verlies van hun opa of oma?

Weinig aandacht

Wanneer ik googel op 'verlies grootouders' of zelfs 'rouw bij overlijden grootouders' tonen de zoekresultaten me vooral hoeveel recht op verlofdagen je hebt als één van je grootouders overlijdt. Ik vind dat veelzeggend. Vaak gaat er relatief weinig aandacht uit naar iemand die een grootouder verliest. Een grootouder is over het algemeen iemand die al ouder is. Iemand waarbij je kunt verwachten dat hij of zij niet je hele leven bij je zal blijven. Regelmatig is de eerste vraag die we bij een overlijden stellen: 'Hoe oud is hij/ze geworden?'. Waardoor het kan lijken alsof we de vraag stellen hoe erg het is dat iemand is overleden.

Ergens is dat logisch. Er is verschil tussen iemand die in de bloei van het leven wordt weggerukt of dat er een vol leven geleefd is. Maar soms doet het ook tekort aan het gevoel dat jij als rouwende hebt over het verlies van je grootouder. Een grootouder kan een hele belangrijke rol in je leven hebben gespeeld. Niet alleen door zijn of haar aanwezigheid in je leven, maar soms juist ook door zijn of haar afwezigheid. 

Neem je gevoel serieus

Wanneer je je erg geraakt voelt door het verlies van je grootouder, neem je gevoel dan serieus. Je hoeft het niet weg te redeneren met zinnen als 'hij heeft een mooi leven gehad', 'ze hoeft nu niet meer te lijden' of 'ze was al oud'. Dat kan allemaal waar zijn, maar dat neemt niet weg dat jouw gevoelens van verlies er ook mogen zijn. Er bestaat ook niet zoiets als een meetlat voor rouw. Ja, je zult altijd 'ergere situaties' kunnen bedenken dan de jouwe. Maar dat verdriet hoef jij niet te dragen. Dit is jouw verdriet en dat heeft net zoveel bestaansrecht als elk ander verdriet.

Die gevoelens kunnen (zoals altijd bij rouw) verschillende vormen aannemen. Verdriet omdat je je realiseert dat je je opa of oma nu nooit meer zult zien. Boosheid, soms ook op de overledene zelf. Angst omdat alles zo overweldigend voor je is of omdat je niet weet hoe je nu verder moet leven zonder je opa of oma. Het zijn allemaal hele normale rouwreacties die een plaats mogen hebben.

Praat met je familie

Het kan helpend zijn om het gesprek aan te gaan met je familie over je opa of oma. Hoe was hun band met jouw grootouder? Wat is hun dierbaarste herinnering? Welke karaktereigenschappen van opa of oma zien zij in zichzelf terug? En welke grappige dingen hebben jullie samen met opa of oma meegemaakt? Samen verhalen delen kan heel helend zijn. Ook als dat moeilijke verhalen zijn over de lastige dingen in de familie.

Zorg voor een afscheidsritueel

Zoek ook naar iets wat voor jou helpend is om op een goede manier afscheid te nemen van je grootouder. Soms is het bijwonen van de uitvaart genoeg. Soms is er ook behoefte aan meer. Denk bijvoorbeeld aan het schrijven van een brief naar je grootouder waarin je alles uitspreekt wat je nog had willen zeggen. Maak iets creatiefs dat je doet herinneren aan je opa of oma. Of een keer gaan lunchen bij het restaurant waar je altijd met je grootouders lunchte. Ga op zoek naar iets wat bij jou en bij de band die je had met je grootouder past. 

Dat is ook belangrijk wanneer je grootouder afwezig was in je leven. Dan blijf je vaak met veel onbeantwoorde vragen achter. Dingen als het schrijven van een brief, het bezoeken van een graf of de vragen die je hebt stellen aan iemand die je opa of oma gekend heeft kunnen dan helpend zijn.

Zorg goed voor jezelf

Ook wanneer je rouwt om het verlies van een grootouder geldt: zorg goed voor jezelf. Zorg voor voldoende slaap, beweging, gezond eten, ontspanning en sociale contacten. Je zorg zal op dit moment waarschijnlijk ook uitgaan naar je ouders, omdat zij hun vader of moeder hebben verloren. Maar je kunt pas goed voor een ander zorgen als je eerst goed voor jezelf zorgt.

Hoe help ik mijn kind rouwen om het verlies van een opa of oma?

Op kinderen en jongeren maakt ziekte en overlijden van een grootouder vaak een hele diepe indruk. Zeker omdat het meestal de eerste keer is dat zij hiermee in aanraking komen. Dit zie je niet altijd aan de buitenkant. Het kan best zijn dat een kind gewoon lekker verder speelt en er niets aan de hand lijkt. 

Over kinderen helpen bij rouwen schreef ik eerder al deze blog. Als je op zoek bent naar handvatten is het goed om die blog te lezen. Maar rondom het overlijden van een grootouder wil ik in elk geval de volgende dingen benoemen.

Leg goed uit aan een kind wat er gebeurd is en leg ook goed uit wat 'dood' is. Gebruik daarbij geen verzachtende termen als 'oma slaapt'. Wie slaapt kan tenslotte weer wakker worden en ook kan het een kind angstig maken om zelf te gaan slapen. Leg in duidelijke en heldere termen uit wat 'dood' is en dat iemand die dood is ook niet meer terugkomt in dit leven. Geef daarbij antwoord op de vragen van je kinderen. Over het algemeen stellen zij vragen die horen bij hun ontwikkelingsfase, dus je hoeft niet bang te zijn dat ze iets vragen wat eigenlijk te moeilijk voor hen is.

Wees ook niet bang om een kind mee te nemen naar een uitvaart. Een kind mag leren dat de dood onderdeel is van het leven. Bovendien kan het ook voor het kind een belangrijk ritueel zijn wat helpt bij het afscheid nemen van opa of oma. Bereid een kind wel goed voor op wat een uitvaart is en hoe de dingen zullen gaan. Er zijn prachtige prentenboeken die je hierbij kunnen helpen. Hier vind je diverse boeken die kunnen helpen bij het rouwen van je kind. De meesten daarvan zijn in mijn bezit en je mag ze altijd lenen.

Kinderen kunnen in hun kind-zijn ook een prachtige toevoeging zijn bij een uitvaart. Toen we jaren geleden bij het graf van mijn opa stonden, stonden de nog jonge kinderen van mijn nichtje te dansen en ondeugend te doen. Ik heb daarvan genoten. Mijn opa was zelf ook ondeugend en ik vermoed dat hij erom zou hebben moeten lachen en ze misschien zelfs nog wel een beetje zou hebben opgejut. Het is iets waar ik met een dankbare glimlach aan terugdenk.

Haal herinneringen op met je kind. Kijk samen foto's of filmpjes waarop opa of oma te zien is. Vraag wat je kind zo leuk vond aan opa of oma. Vertel hen waarin jij vindt dat ze op opa of oma lijken. Vertel ze wat de reactie van opa of oma was toen ze hoorden dat jij in verwachting was van je kind. Vertel ook verhalen over het leven van opa en oma vroeger. Wat was hun beroep? Wat waren hun hobby's? Wat was belangrijk voor hen? Hoe groeiden zij op? Zeker als een kind al wat ouder is vinden ze dat vaak heel leuk om te horen en het zal hen later ook helpen begrijpen waar ze zelf vandaan komen. Daarnaast helpt het jou in je eigen rouw om dit soort dingen te kunnen vertellen.

En ten slotte heel belangrijk: wanneer je kind een grootouder heeft verloren, betekent dit waarschijnlijk dat jouw (schoon)vader of moeder is overleden en je met je eigen verdriet rondloopt. Zorg hierin goed voor jezelf. Je kunt pas goed voor je kinderen zorgen als je goed voor jezelf zorgt. Je geeft hierin ook een prachtig voorbeeld aan hen. Ze mogen best zien dat je verdrietig bent en ze mogen ook een beetje voor je zorgen. Maak wel aan hen duidelijk dat papa of mama verdrietig is en dat je het ziet dat je kind voor je zorgt, maar dat je ook heel goed voor jezelf kunt zorgen of lieve volwassenen hebt die voor je zorgen. Zorg ervoor dat je kind gewoon kind kan zijn en dat het voldoende ruimte ervaart om zijn of haar eigen verdriet te mogen uiten.