Rouw bij suïcide

'Hoe gaat het?' vroeg ik. 'Het gaat', zei haar mond, maar alles in haar houding schreeuwde dat het helemaal niet ging. De zelfdoding van haar broer had hun hele gezin verbijsterd achtergelaten. Er waren geen signalen geweest, geen teken dat hij het moeilijk had en ook geen afscheidsbrief. En zij bleven achter, verbijsterd en met zoveel vragen waar ze nooit een antwoord op zouden krijgen.

Het was nu een jaar geleden. Haar kinderen kregen hulp van een psycholoog, omdat ze bang waren dat papa of mama ook zomaar ineens 'weg' konden zijn. Haar man bevond zich in zijn eigen wereld. En zij probeerde de boel bij elkaar te houden, balancerend tussen al die verschillende behoeften, maar ook haar eigen pijn, verdriet, schuldgevoelens en vragen. Had ze het moeten zien? Had ze het kunnen voorkomen? Wat als ze wat vaker aandacht aan haar broer had besteed? Hem wat vaker opgezocht had? Had ze de signalen die ze nu kennelijk gemist had dan wél gezien?

In 2019 maakten in Nederland 1811 mensen een einde aan hun leven. Dat komt neer op vijf mensen per dag. Bij jongeren tussen 10 en 25 jaar is zelfdoding de belangrijkste doodsoorzaak. Kille cijfers waar een wereld van verdriet achter schuilt. Daar waar rouwen gewoonlijk al een zeer verwarrende, vermoeiende en ingewikkelde taak kan zijn, is rouw na suïcide helemaal complex. Soms heb je het zien aankomen, omdat iemand al vaker een poging heeft ondernomen of omdat iemand het aangekondigd heeft. Veel vaker komt een suïcide onverwacht. Maar vrijwel altijd haalt een zelfdoding veel meer overhoop dan wanneer iemand door een ongeluk of ziekte om het om het leven komt.

Waarom is rouw na zelfdoding zoveel ingewikkelder? Hier zijn verschillende redenen voor.

Mensen hebben behoefte om een overlijden te kunnen verklaren, de zin ergens van in te zien. Wanneer iemand overlijdt door ouderdom of na een ernstige ziekte, kun je zeggen: 'Hij heeft een mooi leven gehad' of 'Ze hoeft nu niet langer te lijden.' Soms is die laatste reactie ook aanwezig na een suïcide, omdat de overledene ernstige psychische klachten had, waar nu een einde aan gekomen is. Maar vaak valt er ook geen zin of antwoord te ontdekken bij een suïcide. Wanneer iemand geen briefje of boodschap heeft achtergelaten, of in sommige gevallen wel een brief, maar één die vol verwijten staat richting de achterblijvers, is dat voor familieleden heel moeilijk. Er zijn geen antwoorden op de vragen die er leven en die zullen er in de meeste gevallen ook nooit meer komen. Dat maakt het moeilijker om het verlies een plek te geven.

Je emoties kunnen na een zelfdoding flink overhoop liggen. Je kunt heel boos zijn op de persoon die overleden is. Was jij dan niet genoeg om voor te blijven leven? Wat gaf hem het recht om jouw leven zó overhoop te halen? Waarom heeft hij dit gedaan? Maar je kunt gek genoeg ook een stuk opluchting ervaren. Jouw zorg om haar valt weg nu zij er niet meer is. Je hoeft niet meer voortdurend op je hoede te zijn, je woorden te wegen, voor die ander te zorgen. Ook dat zorgt voor vragen. Is het niet belachelijk dat je je ook een beetje opgelucht voelt nu deze zorg er niet meer is? Wat zegt dat over jouw liefde voor haar?

Daarnaast roepen al die vragen vaak ook een hoop vragen over jezelf op. Heb ik wel genoeg gedaan? Had ik niet moeten reageren op dat appje? Als we die ruzie niet hadden gehad, had ze nu dan nog geleefd? Ook op die vragen zal nooit een antwoord komen. Wel is het goed om te weten dat achterblijvers hun eigen rol in het gebeurde vaak overschatten. In werkelijkheid heeft jouw gedrag vaak geen enkele invloed gehad op de suïcide. En bovendien blijft iemand, hoe ziek hij in zijn hoofd misschien ook is, verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag.

Het kan zijn dat jij degene bent die iemand gevonden heeft na zijn zelfdoding. Ook dat maakt het rouwproces extra moeilijk. De beelden zijn moeilijk uit te wissen en blijven maar door je hoofd spoken. En ook in dit geval blijven de vragen je lastig vallen: wat als ik eerder was geweest? Wat als ik anders had gehandeld? Was hij er dan nog geweest?

Daarnaast is het voor goede rouwverwerking belangrijk om afscheid te kunnen nemen van een persoon. Ook als die al overleden is. Hoe moeilijk ook, het helpt in je verwerkingsproces om iemand na zijn overlijden nog een keer te kunnen zien, omdat de realiteit van het overlijden dan heel duidelijk tot je doordringt. Maar bij sommige suïcides is dit niet mogelijk, omdat een overledene te zwaar gehavend is om nog afscheid van hem te kunnen nemen. 

En tenslotte kan een omgeving het heel moeilijk maken om goed om te gaan met de zelfdoding van een geliefde. Je merkt dat er over gepraat wordt, mensen vinden er wat van, je denkt dat mensen het jou kwalijk nemen dat jij niet goed gehandeld hebt en in het ergste geval word je gezegd dat jouw geliefde niet in de hemel is, omdat suïcide een onvergeeflijke zonde zou zijn.

Hoe kun je in deze warboel van gevoelens en emoties goed rouwen en voorkomen dat jij vastloopt? Zoek iemand die jij vertrouwt en praat er over. En blijf er over praten, keer op keer. Durf daarbij ook al je twijfels en verwarrende emoties te benoemen. Op die manier wordt dit verhaal een onderdeel van jouw leven. En hoe moeilijk dat ook is, het maakt het uiteindelijk makkelijker om het een plek te geven in jouw levensverhaal en in jouw emoties. Heb je niemand die je hier voldoende voor vertrouwt? Zoek dan hulp! Maak een afspraak met je huisarts, psycholoog of pastoraal werker.

Stop met zoeken naar antwoorden. Vaak zie je dat achterblijvers na een zelfdoding obsessief gaan zoeken naar antwoorden op hun vragen. Maar die zijn er meestal niet. Door te blijven zoeken naar antwoorden, blijf je jezelf kwellen met gedachten als 'wat als..', 'waarom...' en 'stel dat de psychiater anders had gehandeld'. Maar daar krijg je je geliefde niet mee terug en jij kunt niet verder met je verwerkingsproces zolang je die vragen blijft stellen. Vind je het moeilijk om al die vragen los te laten? Schrijf ze dan op en laat ze symbolisch los, door bijvoorbeeld een bootje te vouwen van het papier waarop je al die vragen hebt geschreven en dat bootje op een rivier of beek in de buurt te zetten en zo weg te laten drijven. Of door het papiertje in een brandende vuurkorf te gooien of op een andere symbolische manier 'los te laten'. Op momenten dat de vragen toch weer opkomen in je hoofd (en die momenten zullen komen), maakt de herinnering aan deze symbolische daad het makkelijker om de vragen opnieuw los te laten.

Heb je geen afscheid kunnen nemen van iemand? Bedenk dan alsnog een ritueel waarmee je afscheid kunt nemen. Schrijf de overledene bijvoorbeeld een brief waarin je alles schrijft wat je hem of haar nog had willen zeggen. Of fiets een laatste keer de route die jullie altijd samen fietsten en eindig op een terrasje waar je het glas heft op de overledene. Ook dit helpt in het verwerkingsproces.

Heb je last van nare beelden die je achtervolgen? Hier zijn goede therapieën voor. Praat er over met je huisarts en geef aan dat je hier hulp bij wilt. Van EMDR-therapie is bijvoorbeeld bekend dat het de heftige emoties van bepaalde gebeurtenissen en beelden in je hoofd af kan vlakken.

Blijf praten over de overledene. Dat hij ervoor gekozen heeft om zelf uit het leven te stappen, wil niet zeggen dat jij hem moet uitwissen uit jouw leven. Hij of zij betekende veel voor je, je houdt van die persoon. Dat is prachtig en dat mag zo blijven. Geef die persoon een dierbaar plekje in jouw leven, door bijvoorbeeld een mooie foto van jullie samen neer te zetten of haar lievelingssweater te bewaren en zo af en toe te dragen. De emoties zullen in het begin heel erg heftig zijn. Stop ze niet weg, maar ga ze op gepaste tijden aan, praat er over met mensen die je vertrouwt en je zult zien dat je er doorheen komt. En mocht het einde van de tunnel heel ver weg lijken, zoek dan hulp.

Denk je aan zelfmoord? Praat er over. Bel 0800-0113 of chat via 113.nl. 24/7 open, anoniem en vertrouwelijk.