Levend verlies

De meeste mensen denken bij het woord 'rouw' aan het verlies van een dierbare. Maar rouw kan door zoveel meer dingen veroorzaakt worden. Het verlies van een baan, het verlies van gezondheid, een onvervulde kinderwens, het hebben van een kind of partner met een ernstige verslaving... Het zijn allemaal voorbeelden van situaties die ook een vorm van verlies zijn en voor rouw zorgen.

In zijn boek 'Helpen bij verlies en verdriet' beschrijft Manu Keirse dat er ook een vorm van rouw bestaat die we chronische rouw kunnen noemen. Verdriet om een verlies dat nooit eindigt. Wanneer iemand overlijdt, verdwijnt het verdriet daarover zelden helemaal. Maar het overlijden is wel een afgesloten geheel. Je weet dat je een dierbare moet missen en dat je die persoon in dit leven ook nooit meer zult zien. En hoe moeilijk dat ook is, daardoor weet je tot op zekere hoogte waar je aan toe bent en waar je mee moet leren leven.

Wat is levend verlies?

Dat is anders wanneer het bijvoorbeeld gaat om het leren leven met een chronische ziekte, het zorgen voor een kind met een ernstige psychische of fysieke beperking, een onvervulde kinderwens of het hebben van een dierbare met een ernstige verslaving. Dat is een verlies waar geen einde aan komt. Wat je vaak je leven lang met je meedraagt. Waar je keer op keer en op onverwachte momenten mee geconfronteerd wordt. Het verlies neemt niet af en wonden kunnen niet genezen. En die vorm van verlies noemen we 'levend verlies'.

Levend verlies is gezonde rouw

Vaak zijn mensen zich er niet van bewust dat ze rouwen om de moeilijke dingen in hun leven. Laat staan dat de buitenwereld begrijpt dat je aan het rouwen bent. Hulpverleners schatten de problemen die door deze rouw ontstaan regelmatig verkeerd in, omdat ze niet bekend zijn met het verschijnsel 'levend verlies'. Daardoor loop je het risico dat je een etiketje krijgt opgeplakt als 'depressief', 'emotioneel labiel' of 'burn-out', terwijl dat helemaal niet het geval hoeft te zijn. Je bent aan het rouwen. En daarom ben je soms verdrietig. Schiet je wat sneller uit je slof. Voel je je soms lusteloos. En ben je bekaf. Zoals iedere persoon die rouwt. En omdat je een levend verlies soms een leven lang met je meedraagt keren die periodes heel regelmatig terug. Dat is verdrietig en lastig, maar niet iets om je zorgen over te maken. Want het hoort nou eenmaal bij de rouw in jouw leven. Er is niets mis met jou. Er is iets mis met de situatie waar jij in terecht bent gekomen.

Levend verlies is vaak onzichtbaar

Daarnaast leeft je omgeving vaak in de veronderstelling dat je nu al zolang met die moeilijke dingen in je leven te maken hebt, dat je het vast wel 'een plekje' hebt gegeven. Het is geen onwil, maar wanneer de eerste heftige periodes voorbij zijn van een ziekte of een onvervulde kinderwens gaan de mensen om jou heen weer over tot de orde van de dag. Ze horen over andere sores bij andere mensen. Hebben genoeg aan hun eigen zorgen. Verleggen de aandacht naar hun werk of hun gezin. 

Maar dat die eerste heftige periode nu voorbij is, wil niet zeggen dat jouw verlies en rouw voorbij zijn. Soms begint het dan zelfs pas, omdat je nu eindelijk de rust hebt om te beseffen wat je is overkomen. Dat je leven nu voor altijd anders zal zijn. En dat verdriet moet je vaak alleen aangaan, omdat je omgeving over is gegaan tot de orde van de dag. Niet omdat ze er niet voor je willen zijn. Maar omdat het nou eenmaal zo gaat in het leven en ze ook hun eigen zorgen hebben. Dat kan zorgen voor een gevoel van eenzaamheid en het idee dat je niet begrepen wordt.

10 Tips voor omgaan met levend verlies

Een levend verlies is uitputtend en vraagt veel van jou om het vol te houden. Daarom geef ik je graag een aantal tips in de hoop dat die je helpen om het draaglijker te maken:

1. Erken dat je te maken hebt met een levend verlies: Vaak is het erkennen dat je met iets moeilijks te maken hebt in je leven al een hele grote stap in de goede richting. Het geeft je de ruimte om jouw verdriet er te laten zijn en het helpt je begrijpen waarom je je soms even lusteloos of verdrietig voelt. 
2. Accepteer dat moeilijke gevoelens bij jouw situatie horen: schuldgevoelens, boosheid, irritatie, lusteloosheid...het zijn allemaal gevoelens die nou eenmaal bij rouw horen. Leuk is dat niet, maar het kan je wel helpen als je accepteert dat ze erbij horen. Maak het bespreekbaar met de mensen om je heen. Maar let er ook op dat het feit dat jij rouwt nooit een excuus mag zijn voor wangedrag. Uit je slof schieten omdat je rouwt kan gebeuren, maar bied je excuses aan en leg uit waarom het gebeurde. Zoek naar gezonde manieren om met jouw moeilijke gevoelens om te gaan, zoals sporten, tuinieren, van je af schrijven, et cetera.
3. Jij bent niet je beperking: Jouw identiteit wordt niet gevormd door je beperking. Jij bent jij...en je hebt toevallig een ziekte, een verslaafde partner of een kind met een beperking. Daar heb je zelf ook niet om gevraagd. Het heeft je gevormd, maar dat wat je meemaakt is niet jouw identiteit.
4. Accepteer dat de rouw om jouw situatie nooit over gaat: Het is niet mogelijk om jouw situatie een plek te geven waar je het kunt laten rusten. Je zult iedere keer weer geconfronteerd worden met je verlies. Jij zult veranderen. Je situatie zal veranderen. Daardoor zul je iedere keer weer opnieuw een manier moeten zien te vinden om ermee om te gaan...tot je die manier weer los moet laten omdat de omstandigheden weer om een nieuwe aanpak vragen.
5. Lees je in over het onderwerp rouw: Wanneer je meer kennis opdoet over het onderwerp rouw, krijg je meer handvatten aangereikt over hoe je ermee om kunt gaan. Bovendien kun je op die manier ontdekken wat wel bij gezonde rouw hoort en wat niet, waardoor je ook beter in staat bent in te schatten wanneer het verstandig is om hulp te gaan zoeken.
6. Dat je je kind of partner accepteert, wil niet zeggen dat je diens beperking of gedrag ook accepteert: Je kunt heel goed veel van je kind houden, maar zijn verslaving veroordelen. En je kunt veel van je partner houden, maar haar niet-aangeboren hersenletsel en alles wat dat met zich meebrengt verafschuwen. Probeer je geliefde los te zien van de problemen.
7. Zorg goed voor jezelf: Een levend verlies vraagt veel van je geest én je lichaam. Zorg dus goed voor jezelf. Eet gezond, ga op tijd naar bed, sport, zorg voor voldoende ontspanning en zorg ook voor een sociaal vangnet. Licht een aantal mensen die je vertrouwt in over jouw situatie en praat ze regelmatig bij. Vraag ook om hulp als dat nodig is. Zo creëer je voor jezelf ruimte. Je kunt van je af praten en mensen kunnen wellicht wat taken van je overnemen. Zo creëer je meer ademruimte voor jezelf en geef je je omgeving (die er vaak wel voor je wil zijn, maar niet weet hoe) de kans om dit verlies voor jou iets draaglijker te maken.
8. Geef vorm aan je verlies: Dit kun je doen door je verlies van je af te schrijven, creatief te verwerken, te praten met lotgenoten of bijvoorbeeld door actief bij te dragen aan een belangenvereniging van mensen die door hetzelfde heengaan als jij. Maar je kunt ook rituelen bedenken die jouw verlies wat draaglijker maken. 
9. Ga op zoek naar jouw kracht: Het is belangrijk om in deze situatie ook aandacht te besteden aan wat je wel hebt. Je hebt wel een ondersteunende partner. Je hebt wel de drijfveer om altijd te zoeken naar het beste voor jouw kind. Je hebt wel het doorzettingsvermogen om van de meeste dagen toch weer wat moois te maken. Je hebt wel de fijngevoeligheid ontwikkeld om er te zijn voor andere mensen die het moeilijk hebben. Je hebt wel de creativiteit om jouw verdriet te verwerken in een prachtig gedicht.
10. Zoek hulp: Soms weet je ook even niet meer hoe je hiermee verder moet. Daar hoef je je niet voor te schamen. Ook dat hoort erbij. Het kan zijn dat je vastloopt. Of je langere tijd somber bent. Ook kan het gebeuren dat je je afvraagt of het leven voor jou nog wel zin heeft. Of dat je jezelf verliest in agressie of het gebruik van alcohol of drugs. Dan is het verstandig om hulp te zoeken. Praat over jouw problemen met betrouwbare mensen in je omgeving of kerk. Maak een afspraak bij de huisarts. Of ga op zoek naar een goede hulpverlener.

En tenslotte de bonustip voor christenen: vertel alles waar je verdrietig, boos of gefrustreerd over bent ook aan God. Hij is niet te klein voor jouw vragen, boosheid en misschien ook wel verwijten. Hij wil graag betrokken zijn bij jouw leven en Hij ziet jouw worsteling. Vind je dit moeilijk? Of ben je domweg even te moe om te bidden? Vraag dan mensen om je heen om voor of met jou te bidden. God is er! Hij houdt van jou! Hij ziet jou en jouw worstelingen.

Gebruikte bronnen:

* Boek: Helpen bij verlies en verdriet - Manu Keirse (met name hoofdstuk 20)

* Artikel mantelzorg.nl: Levend verlies en het proces van aanpassing

* Artikel Steun bij verlies: Levend verlies