Wie (chronisch) ziek is, weet maar al te goed dat er niet zo heel veel voor nodig is om fors over je grenzen te gaan. Mensen die chronisch ziek zijn, lopen dan ook meer risico op een burn-out. Vaak zijn het de verwachtingen die je van jezelf hebt die je over het randje duwen. Soms zijn het ook de verwachtingen van anderen (of dat wat we denken dat anderen van ons verwachten) die ervoor zorgen dat het allemaal teveel wordt.
Maar dat (chronisch) zieken ook het risico lopen op een bore-out en dat de klachten van een bore-out verdacht veel lijken op die van een burn-out is minder bekend. Wie wel goed op zijn grenzen let, krijgt vaak te maken met meer 'vrije tijd' dan hem of haar lief is. En voor je het weet, verveel je je te pletter en kom je van ellende in een bore-out terecht. Je wordt dan niet ziek omdat je teveel doet, maar juist omdat je te weinig uitdaging hebt.
Als (chronisch) zieke wandel je over een hele dunne lijn tussen een burn-out en een bore-out. Maar hoe weet je waar die lijn loopt? Hoe weet je of jouw klachten duiden op een bore-out, burn-out, rouw rondom je gezondheid of dat ze gewoon bij jouw ziekte horen? En hoe vul je je rusttijd op zo'n manier op dat je wél rust, maar ook je geest voldoende uitdaging geeft?
Balans
Er is niemand die jou kan vertellen wat precies een goede balans is voor jou. Vaak zijn er wel richtlijnen waar je je aan kunt houden. Richtlijnen die een arts of revalidatiecentrum je kan geven. Maar hoeveel impact een ziekte op je heeft is afhankelijk van heel veel verschillende factoren. Je persoonlijkheid, woonomstandigheden, de mate waarin je je ondersteund voelt door je omgeving, andere stressfactoren in je leven en je verleden zijn slechts een aantal voorbeelden van dingen die invloed hebben op hoe jouw ziekte zich uit en hoe jij je ziekte ervaart. En niet alleen deze factoren hebben invloed, maar vaak verschilt hoe je je voelt ook nog per seizoen, dag of zelfs uur, waardoor het moeilijk is om in te schatten wat je nou wel en niet kunt.
Het is dus heel belangrijk dat jij jezelf leert kennen. Hou bij wanneer je je goed voelt en wanneer juist minder. Vaak ontdek je na verloop van tijd wel de grote lijnen in je gezondheid. Bijvoorbeeld dat je je in de zomer veel beter voelt dan in de winter. Of dat je de fysieke dingen beter in de ochtend kunt doen, omdat je dan meer energie hebt. Ontdek waar je energie op verliest. En waar doe je juist energie van op? Hoe reageer je op onverwachte dingen? Heb je daar nog genoeg energie voor? Of ga je dan gelijk over je grens? Zo ontstaat langzaam een plaatje van wat voor jou wel haalbaar is en wat niet. Eventueel kun je deze zoektocht ook samen met een coach, ergotherapeut of revalidatie-arts aangaan.
Zorg voor voldoende uitdaging
Maar wie veel rust nodig heeft, heeft vaak ook minder uitdaging in zijn of haar leven. Toffe feestjes moet je aan je voorbij laten gaan. Hoewel je die promotie in je koppie prima aan kunt, weet je dat je het fysiek niet zult trekken. En zeker als je dan ook nog eens niet zo makkelijk voor jezelf opkomt, niet goed weet wat je zelf wilt, het moeilijk vindt om zelf initiatief te nemen of een laag zelfbeeld hebt, loop je het risico dat je niet genoeg uitdaging krijgt in je leven.
Ook op dit vlak is het belangrijk om jezelf goed te leren kennen. Er zijn wellicht veel dingen die je niet kunt door je gezondheid, maar welke dingen zijn er te bedenken die je wel kunt doen? Denk daarbij niet aan activiteiten als Netflixen of doelloos uren op het internet rondhangen. Hoewel dat dingen zijn die je wel kunt, zijn het over het algemeen niet de dingen waar je mentale energie van op doet. Een mens heeft het nodig om een doel in zijn leven te hebben, om betekenis te hebben, om ertoe te doen. Vraag jezelf af welke dingen jij kunt doen die je niet teveel energie kosten, maar die wél betekenis hebben voor jouzelf of voor de mensen om je heen. Hoe weinig energie je ook hebt, er zijn altijd wel dingen te bedenken. De één vindt die betekenis in het bezoeken van een oude buurman, de ander in het volgen van een leuke (thuis)studie en weer een ander vindt het fijn om zich even fysiek uit te leven door de ramen van een hulpbehoevende ander te lappen. En hoewel je dan aan het einde van de dag misschien extra moe bent, heb je toch een voldaan gevoel. Je hebt tenslotte iets nuttigs gedaan!
Hoe weet ik waar ik last van heb?
Het kan heel ingewikkeld zijn om te ontdekken of je nou last hebt van burn-out klachten, bore-out klachten, klachten die nou eenmaal bij je gezondheid horen of dat je misschien 'gewoon' rouwt om het verlies van je gezondheid. Een burn-out, bore-out en rouw hebben veel dezelfde klachten. Verdriet, lusteloosheid, vermoeidheid, stress en concentratieproblemen komen bij alledrie voor.
Ga bij jezelf na wat vooraf ging aan de klachten. Neem je al veel te lang veel te veel hooi op je vork? Negeer je je gezondheidsklachten en blijf je 'dapper' doorbuffelen? Dan heb je een grote kans dat je burn-out klachten hebt. Mis je uitdaging, rijgen je dagen zich van saaiheid aan elkaar, vind je het lastig om assertief te zijn en zou je wel meer willen, maar heb je geen idee hoe? Dan zou het een bore-out kunnen zijn. Wanneer je vaak verdrietig, boos of opstandig bent omdat je niet gezond bent, dan kan het heel goed zijn dat je aan het rouwen bent om het verlies van je gezondheid. Bij een (chronische) ziekte, hoort helaas (chronische) rouw. En een arts kan je vertellen of je klachten bij je ziekte horen, of dat ze waarschijnlijk op iets anders duiden.
15 tips voor hoe je nu verder kunt
Je hebt geconstateerd dat je klachten hebt die duiden op een burn-out, bore-out of op rouw. Maar hoe moet je nu verder? Ik geef je een aantal tips:
- Zie onder ogen dat je je niet goed voelt: Erken dat je je niet goed voelt. Deel dit ook met de mensen om je heen. Je partner, vrienden, werkgever. Daarmee wordt het 'echter' en geef je jezelf een stok achter de deur om er echt mee aan de slag te gaan. Ook kunnen zij je ondersteunen in de ingewikkelde tijd die voor je ligt.
- Neem de tijd om te rouwen: Wat de oorzaak van je klachten ook moge zijn, het is verdrietig en moeilijk dat je in deze situatie beland bent. Huil erover, wees op een constructieve manier boos (dus op een manier die jezelf of anderen geen schade berokkent. Sla bijvoorbeeld tegen een kussen of schreeuw je woede eruit op een plek waar niemand je hoort), schrijf het van je af of doe iets anders wat helpend is voor jou. Wil je er graag meer over lezen? Ik schreef eerder deze blog over rouwen omdat je ziek bent.
- Praat er over met iemand die kan luisteren: Praten lucht op, brengt dingen in het licht en geeft inzicht. Vaak stelt de ander vragen die jou weer aan het denken zetten en je verder kunnen helpen. Praten kan met je partner of vrienden, maar ook met een professional. Vertel daarbij als het even kan alles wat je dwars zit. Dingen geheim houden of niet het hele verhaal vertellen 'omdat het anders zo'n zwaar verhaal wordt' is over het algemeen eerder belemmerend voor je herstel dan helpend.
- Leer jezelf kennen: Wat deed je het liefst als kind? Waar word je heel vrolijk van? Wat zijn jouw gaven en talenten? Hoe kun je ervoor zorgen dat je wat zelfverzekerder wordt? Wanneer heb je de meeste energie? En wanneer de minste? Welke activiteiten (of mensen ;-) zijn absolute energieslurpers? Het zijn allemaal belangrijke vragen. Het antwoord op deze vragen kan je helpen om je dagen vorm te geven op een manier die bij jouw energie-level past.
- Leer je lijf kennen: Weet jij hoe je lijf zijn grenzen aangeeft? Wat je dan voelt? De één wordt moe en wil alleen nog maar liggen, terwijl een ander juist helemaal hyper wordt. De één wordt prikkelbaar, een ander duizelig. Een lijf kent vele verschillende manieren om aan te geven dat het zich niet prettig voelt en het is belangrijk om te ontdekken hoe jouw lijf dat doet. Ik schreef er eerder al een blog over. Die vind je hier.
- Denk creatief na over hoe jij je rusttijd in wilt vullen: Wanneer je voor deze maatschappij volledig arbeidsongeschikt bent (God doet gelukkig niet aan termen als 'volledig arbeidsongeschikt'!) en veel rust nodig hebt (zoals ik), wordt het woord 'rust' als snel ingewikkeld. Bij rust denken we vaak aan op de bank hangen, urenlang door je socials scrollen, op bed liggen of slapen. Maar dat hoeft helemaal niet altijd een manier van rust te zijn die bij jou past (of die goed voor je is). Vaak heeft je lijf wel rust nodig, maar je koppie ook uitdaging. Bij gebrek aan die uitdaging gaat je koppie pieker-overuren maken in de periode dat je op de bank hangt. Kun je je lijf ook op een andere manier rust gunnen? Zelf ontdekte ik dat mijn lijf heel veel rust nodig heeft, maar mijn koppie heel veel uitdaging. En dus lig ik dit stuk te tikken op de veranda in onze tuin. Zo krijgt mijn lijf rust, mijn koppie uitdaging en ga ik vanavond met een voldaan gevoel naar bed.
- Trek je niets aan van wat anderen allemaal kunnen: Jij bent je eigen unieke jij, met je eigen mogelijkheden en beperkingen. Je hoeft niet hetzelfde te kunnen als anderen. Je mag dicht bij jezelf blijven. En bovendien: jij ziet niet het hele plaatje van de ander. Wat iets hem of haar kost. Een ander heeft ook zijn of haar beperkingen. En dikke kans dat jij ergens heel goed in bent wat zij weer helemaal niet kunnen.
- Wees lief voor jezelf: Je gezondheid fluctueert, wat je kunt dus ook. Wat je gisteren wel kon, zou vandaag zomaar eens niet kunnen lukken. Wees lief voor jezelf. Ook wanneer je voor de 100e keer over je grenzen bent gegaan (en neem van mij aan: dat gaat gebeuren). Stel reële doelen. Beloon jezelf als je iets voor elkaar hebt gekregen. En troost jezelf als dat niet lukt. Lach om jezelf als het zo uitkomt. Ik tik al uren op dit stuk, omdat ik de concentratie van een goudvis heb vandaag en voortdurend afgeleid word of tot de conclusie kom dat ik weer suffe reels zit te kijken op mijn socials. Ik kan heel boos op mezelf worden dat ik het stuk niet af heb, ik kan ook lachen om het feit dat ik nu ineens de planten water sta te geven, terwijl ik toch eigenlijk dit stukje zat te tikken? Ik kies (meestal ;-) voor het laatste. Daar wordt het leven een stuk lichter van.
- Wees open over je beperking: Als mensen niet weten wat je hebt, kunnen ze daar ook geen rekening mee houden. Weten mensen het wél en houden ze er nog geen rekening mee? Wijs ze er dan vriendelijk op dat je vanwege je gezondheid niet in staat ben om aan hun vraag tegemoet te komen. Meestal is het geen onwil, maar onkunde waardoor ze over jouw grenzen gaan.
- Stel jezelf haalbare doelen: Het is vaak prettiger werken aan doelen die je jezelf stelt, dan aan doelen die je opgelegd krijgt door anderen. Probeer zoveel als mogelijk je werk in eigen hand te houden. Is dit lastig? Ga dan het gesprek aan met je werkgever, partner of met je eigen kritische 'ik' ;-). Stel jezelf haalbare doelen. Knip grote projecten op in kleine stukjes en bouw voor iedere taak ook tijd in voor onvoorziene zaken. Beloon jezelf met een fijne kop thee, kleine wandeling, even bladeren in een tijdschrift of iets anders wat jij fijn vindt na ieder behaald doel en las op die manier automatisch pauzes in in je dag.
- Zorg voor regelmaat: Hoe irritant ook, een ziek lijf is het meest gebaat bij regelmaat. Sta op vaste tijden op, ga op vaste tijden naar bed, bouw vaste rusttijden in, eet op vaste tijdstippen.
- Leef zo gezond mogelijk: Open deur, maar ik noem hem toch. Eet gezond, stop met roken, ga naar buiten, onderhoud je vriendschappen, wees matig met alcohol of andere verslavende middelen. Door een gebrek aan energie en een extra portie stress is dit niet altijd makkelijk, maar het is wel echt veel beter voor je lichaam en hoofd.
- Las voldoende pauzes in op een dag: Om goed te kunnen functioneren is het belangrijk om ook genoeg pauzes in te lassen. Dat geldt niet alleen voor zieke, maar ook voor gezonde mensen. Maar als je ziek bent, is het wel nóg belangrijker om die pauzes in te lassen. Vul ze niet op met nutteloos scherm-geneuzel, maar doe tijdens je pauze iets waar je écht van oplaadt zoals een wandeling buiten of even een hoofdstuk lezen uit een leuk boek. Las ook pauzes in waarin je helemaal niets doet en gewoon lekker even voor je uit staart.
- Zoek hulp: Vind je het moeilijk om hier zelf mee aan de slag te gaan? Zoek dan hulp! Dat is geen teken van zwakte. Je wilt graag leren, je wilt graag dat het beter wordt, bent bereid je kwetsbaar op te stellen en iemand anders in je leven mee te laten kijken. Lijkt mij eerder een teken van kracht dan van zwakte.
- Praat er met God over: Ben je christen? Praat dan ook met God over je gevoel, je verdriet, je frustratie en je zorgen. Breng alles bij Hem. Hij kent jou en weet wat je nodig hebt. Vraag of Hij je wil helpen te ontdekken hoe jij je tijd het beste kunt vullen en hoe jij het beste tot je recht komt. Vraag Hem ook om jou te laten zien met welke activiteiten jij mag stoppen of waar je je grenzen mag stellen. Vind je het moeilijk om dit te doen? Vraag dan of een vriend of vriendin, pastoraal werker, diaken of predikant dit samen met jou wil doen. Overigens ook een goede tip voor niet-christenen ;-)
Geraadpleegde bronnen:
* Artikel Psychologen Nederland: Burn-out: herken de symptomen en oorzaken
* Artikel Psychologen Nederland: Bore-out: kun je ziek worden van verveling?
* Artikel Volksgezondheid en Zorg: Overspannenheid en burn-out
* Artikel Coronel Instituut ism Academisch Medisch Centrum: Update van de kennis over overspanning en burn-out: diagnose, prognose, interventies en patiëntenperspectief
* Artikel Intermediair: Anders doelen nastreven kan de kan op burn-out verkleinen
Reactie plaatsen
Reacties