Als je weet dat je gaat sterven

Van sommige ziekten word je niet meer beter. Dan weet je dat je afscheid zult moeten gaan nemen van het leven, van iedereen die je lief is, van alle dromen die je nog had. Soms heb je daar heel weinig tijd voor. Soms veel langer, maar is de dood wel altijd dreigend op de achtergrond aanwezig. Hoe ga je om met de heel verdrietige realiteit dat het leven eindig is? Wat regel je allemaal en wat ook niet? En hoe neem je goed afscheid van je dierbaren?

Deze week een hele moeilijke maar noodzakelijke blog over de dood. Die niet alleen goed is om te lezen voor mensen die ziek zijn, maar ook voor hun naasten en eigenlijk voor iedereen. Want niemand van ons weet wanneer zijn of haar laatste dag is.

Een waterval aan emoties

Wanneer je van een arts te horen krijgt dat je niet lang meer te leven hebt of dat je een ziekte hebt waarmee je niet oud zult worden, is dat een harde klap in je gezicht en komen er enorm veel vragen op je af. Die eerste weken of maanden (als die tijd je gegund wordt) zijn vaak een enorme waas en rollercoaster aan emoties. Dat hoort erbij. Boosheid, verdriet, eenzaamheid, vragen, maar ook dankbaarheid en dierbare momenten passeren allemaal de revue. Laat die emoties er maar gewoon zijn en deel ze met de mensen om je heen. Huil bij elkaar uit, zeg dat je boos bent, dat je nog zoveel dromen had, dat je bang bent. Het mag allemaal.

Sommige mensen klappen dicht in zo'n periode. Dat is heel begrijpelijk, omdat de hoeveelheid emoties die op hen afkomt eigenlijk niet te bevatten is. Dat kan zowel voor degene die ziek is als de mensen daar omheen gelden. Toch wil ik je aanmoedigen om die emoties te uiten. Omdat dat je zal helpen om met de situatie om te gaan. Je kunt zeggen dat je niet weet wat je voelt op dit moment. Dat je je murw of lamgeslagen voelt. Maar het uiten van je emoties hoeft niet per se met woorden, maar kan ook door te sporten, creatief bezig te zijn of te zorgen voor iemand. En vaak kan het ook helpen in dit soort situaties om dingen te gaan regelen. Op die manier krijg je toch wat grip op een onmogelijk verdrietige situatie.

Zie het onder ogen

Het is vaak moeilijk om onder ogen te zien dat je echt zult gaan sterven. Sommige mensen negeren het onderwerp gewoon, omdat ze er niet mee om kunnen gaan. En hoe begrijpelijk dat ook is, het berooft je vaak van een goed afscheid. Je spreekt je gevoelens voor anderen niet uit, regelt geen dingen voor een uitvaart, laat sommige belangrijke dingen onuitgesproken. Daardoor kunnen achterblijvers vol vragen zitten na jouw overlijden. Hield hij van mij? Hebben we alles besproken wat besproken moest worden? Waarom wist ik dit niet van haar? En hoe had ze graag haar eigen uitvaart gezien?

Anderen blijven tot het laatst geloven dat God hen zal genezen. En hoe mooi zo'n vast geloof ook is en hoezeer ik ook geloof dat God kan genezen, we zien ook dat dat niet altijd gebeurt. En helaas heb ik ook verschillende keren gezien dat mensen daardoor niet goed afscheid van elkaar hebben kunnen nemen, wat traumatisch kan zijn voor de achterblijvers. Regelmatig merk ik ook dat mensen verzanden in een patroon van angst. 'Ik geloof dat God mij wil genezen en als ik nu over mijn dood ga praten, blijkt daaruit dat ik een te klein geloof heb en zal ik ook daadwerkelijk sterven.' En daarom weigeren ze te spreken over hun dood. 

Ik geloof dat het altijd goed is om te spreken over de dood. Want waar je ook staat qua geloof en gezondheid, we hebben allemaal één zekerheid: zolang Jezus niet teruggekomen is, zullen we op een dag sterven. En dan is het zowel voor jezelf als voor je nabestaanden goed als dingen uitgesproken en besproken zijn. Als er samen gerouwd en gelachen is. Als de dierbare momenten ten volle benut zijn.

Angst voor de dood

Wanneer je bang bent voor de dood, kan dat je volledig verlammen. Angst kan in vele vormen komen. In paniekaanvallen, in het niet onder ogen willen zien van dingen en ja...ook in de vorm van het heel hard roepen dat jij gelooft dat God je zal genezen (let op: wanneer iemand gelooft dat God hem zal genezen hoeft dat geen verkapte angst te zijn, maar het kan wel).

Het is belangrijk om deze angst aan te pakken, omdat het je kan beroven van een goed afscheid. De eerste stap daarin is accepteren dat je bang bent. Dat is namelijk heel normaal! Niemand van ons weet precies wat ons te wachten staat in het sterven en na de dood. En dat is eng. Een tweede stap is erover praten met je dierbaren en je behandelend arts. Schroom ook niet om hier professionele hulp bij te zoeken als dat nodig is. En ben je christen? Leg die angst dan vooral ook bij God neer. Zeg Hem dat je bang bent. Bid om rust en vrede. En vraag ook anderen om voor jou te bidden.

Verdere behandeling

Ook als je bent 'uitbehandeld' zijn er vaak nog wel behandelmogelijkheden, zoals levensverlengende chemo, pijnbestrijding of palliatieve sedatie. Bespreek met je arts wat de mogelijkheden zijn, maar denk ook zelf goed na over wat jij wel en niet wilt of waar je ethisch gezien wel of niet achter staat. Bespreek dat met je dierbaren en met je arts. Niet iedere behandeling die mogelijk is, is ook nodig of gewenst. Soms is het beter om te kiezen voor kwaliteit van leven dan voor kwantiteit. Van chemo kun je erg ziek worden en van pijnbestrijding erg suf, waardoor het bewust tijd doorbrengen met dierbaren of het bespreken van belangrijke dingen ingewikkeld wordt. 

Denk na over zaken als reanimatie. Stel dat je een plotselinge hartstilstand krijgt, wil je dan gereanimeerd worden in deze omstandigheden? Met het vooruitzicht dat dat weleens een lijdensweg zou kunnen worden? Je kunt dit bespreken met je behandelend arts en een 'niet reanimeren verklaring' tekenen. Je kunt ook een levenstestament opstellen, waarin je vastlegt wat er met je moet gebeuren op het moment dat jij dat zelf om wat voor reden dan ook niet meer aan kunt geven. Dit moet alleen wel door een notaris worden opgesteld en kost dus geld. In plaats daarvan kun je ook goed met je arts en dierbaren bespreken wat jouw wensen zijn op deze moeilijke gebieden.

Regel wat geregeld moet worden

Wanneer je hoort dat je zult komen te overlijden, is het goed om na te gaan of er nog dingen geregeld moeten worden. Heb je een testament? Wil je dat? Blijven je partner en kinderen goed verzorgd achter? Hoe zit het met weduwen- en wezenpensioen? Weten je dierbaren waar al je belangrijke papieren en documenten te vinden zijn? Het regelen en uitzoeken van dit soort dingen kan rust brengen bij zowel jou als je dierbaren. En heb je er niet genoeg energie voor, maar wil je wel weten hoe het zit? Vraag dan een familielid, vriend of collega die je vertrouwt of hij of zij dit voor je uit wil zoeken.

Regel, zeker als laatstlevende ouder, je testament goed. Helaas ontstaan er na het overlijden van de laatste ouder vaak conflicten onder de erfgenamen over wie wat krijgt. Ook in gezinnen waarin je dit helemaal niet verwacht. Door alles vast te leggen in een testament, kun je dit soort dingen (deels) voorkomen.

Maar soms zijn er ook emotionele dingen die je wilt regelen. Er zijn heel veel mogelijkheden op dit gebied. Je kunt bijvoorbeeld een koffer maken voor elk van je kinderen met daarin persoonlijke brieven voor cruciale momenten in het leven, zoals het halen van een diploma of een trouwdag. Je kunt het vullen met opgenomen video's of boodschappen en cadeautjes of erfstukken die je ze graag wilt meegeven. Je kunt ook denken aan het regelen van een bos bloemen voor je partner op de eerste trouwdag of verjaardag die hij of zij zonder jou moet doorbrengen. Of je vraagt aan dierbare vrienden of zij er voor jouw kinderen willen zijn in de toekomst.

Let wel: dit moet niet! Of je dit wel of niet wilt is afhankelijk van je karakter en zegt niets over je liefde voor degenen die achterblijven. Ik heb er zelf heel bewust voor gekozen om dit niet te doen.

Maak herinneringen

Kijk naar wat er mogelijk is om nog samen met je dierbaren herinneringen te maken. Dit zal voor jullie allemaal een troost en kracht zijn op de moeilijke momenten die nog komen gaan. En dat zit hem niet in grote bucketlist punten als 'die verre reis naar Azië', maar vaak juist in de hele kleine dingen. Je kinderen voorlezen voor het naar bed gaan. Een etentje met vrienden. Een weekend weg met je familie. Een mooie foto laten maken. Als het maar iets is waar je plezier in hebt en van kunt genieten.

Bespreek wat besproken moet worden

Vaak roept het verlies van een dierbare ook veel persoonlijke vragen op. 'Hield je van me?', 'Waarom heb je die-en-die keus destijds gemaakt?', 'Eigenlijk ben ik nog steeds boos op je om wat je toen deed. Waarom hebben we dat nooit uitgesproken?' en 'Doe ik mijn overleden partner niet tekort als ik nu een nieuwe relatie begin?' Je helpt de mensen om je heen dus het best om de dingen te bespreken die besproken moeten worden. Ook als dat moeilijk is of helemaal niet bij je karakter past. Zeg hen dat je van ze houdt. Geef hen 'toestemming' om na jouw overlijden weer gelukkig te worden, ook met een nieuwe partner. Spreek conflicten uit. 

Maar bespreek ook, als de tijd het toelaat, de dingen die minder belangrijk lijken maar dat wel zijn. Vertel aan je kinderen (als ze daar de leeftijd voor hebben. Schrijf het anders voor hen op) over het gezin waar jij uit komt. Over jouw eigen verleden. Over wat je gemaakt heeft tot wie je nu bent. Over de avonturen die je meemaakte, maar ook de dingen waar je mee worstelde. Over hoe het voor jou was om moeder te worden. En vertel hoe je kinderen waren als baby, peuter of puber. Juist dit zijn vragen waar veel mensen later mee worstelen en waarin ze hun ouders extra kunnen missen. Mensen willen weten waar ze vandaan komen, wat hen gemaakt heeft tot wie ze nu zijn, van wie ze bepaalde trekjes hebben en hoe hun ouders het ouderschap hebben ervaren. Dat is belangrijk voor hun eigen identiteit of voor het vormgeven van hun eigen ouderschap. Het is heel mooi als je dit aan je kinderen mee kunt geven als jullie dit nog nooit besproken hebben.

Denk na over je uitvaartwensen

Mensen willen een uitvaart vaak graag regelen volgens de wensen van de overleden persoon. Maar als die wensen niet duidelijk zijn, kan dit voor veel vragen en soms zelfs conflicten zorgen. Wil je begraven worden of gecremeerd? Waar wil je begraven worden of waar wil je dat de as uitgestrooid wordt? Heb je lievelingsliederen of een lievelingstekst waar het tijdens de uitvaart over moet gaan? Zijn er dingen die je mooi zou vinden, zoals het beschilderen van de kist door de (klein)kinderen? Of dingen die je absoluut niet wilt, zoals de standaard koffie-met-kleffe-cake? En ook niet onbelangrijk: heb je een goede uitvaartverzekering die al deze wensen dekt of moet je financieel nog wat regelen hiervoor?

Ook hier geldt: hoeveel je vastlegt heeft heel veel te maken met je karakter en hoe je in het leven staat. Sommige mensen vinden het prettig om alles tot in de puntjes te regelen, zodat ze hun dierbaren niet met vragen of allerlei regeldingen achterlaten. Andere mensen overleggen alleen de hoofdlijnen en laten de rest over aan hun dierbaren. Omdat ze er zelf toch niet meer zijn en ze het belangrijk vinden dat de dierbaren hun eigen invulling kunnen geven aan een uitvaart waar zij op dat moment zoveel mogelijk troost uit halen. Beiden is goed, zolang het maar duidelijk is voor de achterblijvers.

Dwars door de dood heen hebben wij hoop

De dood is één van de meest moeilijke en verdrietige dingen waar we hier op aarde mee te maken krijgen. Een dierbare nooit meer kunnen zien, aanraken, voelen, geen avonturen meer, geen nieuwe herinneringen meer maken, niet je kinderen groot zien worden. Ik weet uit eigen ervaring hoe hartverscheurend het is om een dierbare te verliezen en ook om geconfronteerd te worden met de eindigheid van je eigen leven.

Maar als christen geloof ik ook dat de dood niet het laatste woord heeft. Jezus heeft de dood voor ons overwonnen door Zijn lijden, sterven en opstanding. Door ons geloof in Hem mogen we weten dat het leven niet stopt bij onze laatste ademteug hier. Er is een toekomst. In Hem. Een toekomst waarin God Zelf alle tranen van onze ogen zal afwissen, de dood er niet meer zal zijn, geen rouw, geen jammerklacht, geen moeite (Openbaring 21:4). 

Die toekomst is wat mij hoop biedt op mijn allerzwartste en donkerste momenten, waarop ik het allemaal even niet meer weet. Het leven van mijn broertje eindigde niet met zijn dood. Mijn leven eindigt niet nadat ik hier op aarde mijn laatste adem heb uitgeblazen. God haalt ons Thuis. Daar zullen we altijd bij Hem zijn en elkaar opnieuw ontmoeten. En heel eerlijk? Ik kan daar ook naar uitzien!