Als je door ziekte je baan verliest

Wanneer je ziek wordt, verlies je vaak gedeeltelijk of volledig het vermogen om te werken. Soms is dat gelukkig tijdelijk en kun je na een periode van ziekte weer aan de slag. Maar soms is het ook iets waar je mee zult moeten leren leven. En dat is moeilijk! Zeker in een maatschappij waarin we veel van onze identiteit halen uit het werk wat we doen. Maar ook omdat werk een fijne daginvulling en 'zin' aan je leven geeft. Daarnaast zorgt het verlies van werk ook vaak voor een verlies aan inkomen, wat extra ingewikkelde uitdagingen met zich meebrengt. Om nog maar niet te spreken van de ingewikkelde wirwar aan financiële regelingen van het UWV en gevechten die je helaas toch regelmatig aan zult moeten gaan met keuringsinstanties om te bewijzen dat je echt te ziek bent om (volledig) te werken, terwijl je niets liever wilt dan gezond genoeg zijn om te werken.

Hoe ga je om met het idee dat je niet meer meetelt in de maatschappij? Met de schijnbare uitzichtloosheid van arbeidsongeschiktheid? Hoe accepteer je dat je niet meer (volledig) kunt werken? En hoe vind je de 'zin' terug in je bestaan?

De waarde van werk

'Wat voor werk doe jij?' Het is vaak de eerste vraag die gesteld wordt op een feestje waar je weinig mensen kent. Het is een makkelijke openingszin waarmee je een redelijk oppervlakkig gesprek kunt starten. Maar waarmee je ondertussen ook stiekem een beetje kunt checken met wat voor persoon je te maken hebt. Met een advocaat praat je (helaas) nou eenmaal vaak anders en over andere onderwerpen dan met een schilder. Maar voor mensen zonder baan kan dit een hele ingewikkelde vraag zijn. Want wat moet je antwoorden op deze vraag als je wegens ziekte thuis zit? Benoem je gewoon je beroep en laat je de info dat je ziek bent achterwege? Benoem je dat je ziek bent met het risico dat je daardoor in een ingewikkeld gesprek belandt over onderwerpen waar je helemaal niet over wilt praten met een vreemde of op een feestje? Of moffel je de info weg onder een zin als 'Ik zorg dat thuis alles goed draait,' wat ook weer voor opgetrokken wenkbrauwen kan zorgen?

We vinden werk in onze maatschappij belangrijk. En dat is terecht. Een maatschappij kan alleen goed draaien als iedereen zijn schouders er onder zet. Daarbij is het in onze maatschappij gelukkig zo geregeld dat de gezonde mensen de lasten voor de zieke mensen dragen. Met dank aan de belastingen hebben we goede zorg voor zieken en kunnen mensen die niet mee kunnen komen in het werkproces een uitkering krijgen. 

Maar we zijn daarbij ook wel een groot deel van onze identiteit aan het werk op gaan hangen. Met boodschappen als 'We hebben alle handen nodig,' 'Vrouwen zijn in Nederland kampioen deeltijdwerken' en 'Wat? Ben jij thuisblijfmoeder? Dat is toch niet meer van deze tijd?' geven we onbewust de boodschap af dat (1) wie niet werkt lui is en (2) dat we slechts een betaalde baan als werk zien. 

Definitie van werk

Volgens de Dikke van Dale is de definitie van werk: bezig zijn, zijn krachten gebruiken. Werken is dus veel breder dan een betaalde baan alleen. Het zorgen voor kinderen, het huishouden, het simpelweg de dag door zien te komen omdat dat wegens ziekte al een hele opgave voor je is, het van medische afspraak naar medische afspraak moeten op een dag...al die dingen worden binnen onze maatschappij niet meegeteld als 'werk'. Terwijl ze heel hard werken zijn! Want jij bent wel degelijk bezig en gebruikt wel degelijk je krachten als je ziek thuis zit. En ik durf de stelling wel aan dat ziek thuis zitten harder werken is dan een baan hebben. Want wie ziek thuis zit moet zelf zijn dagen maar zien te vullen, heeft geen afleiding van deadlines of opdrachten, geen uitdaging in klanten of klussen, heeft niet de sociale contacten die een baan vaak zo leuk maken, wordt de hele dag geconfronteerd met zijn eigen gedachten (en die gaan meestal niet over leuke dingen) en heeft aan het einde van de dag vaak niet het voldane gevoel dat hij echt iets bereikt heeft. En dat maakt het psychisch uitdagend, zwaar en ook uitzichtloos. Want je hebt vaak geen idee óf je ooit weer in staat zult zijn om te werken en zo ja, wanneer dan.

Eigenwaarde

Het is dus ook geen wonder dat we gaan worstelen met onze identiteit op het moment dat we geen betaald werk (meer kunnen) doen. Ik pleit dan ook graag voor een andere kijk op het woord 'werk', zoals de definitie van de Dikke van Dale die aangeeft. Maar zolang dat niet het geval is, heb jij daar niets aan en is de kans groot dat je met je eigenwaarde worstelt en met het idee dat je niet meer meetelt in deze maatschappij als je geen baan hebt. Om daarmee aan de slag te gaan is het goed om je af te vragen hoeveel belang je moet hechten aan de mening van 'de maatschappij'. Want wat is de maatschappij en waarom is die zo belangrijk voor je? 'De maatschappij' kan niet anders dan in algemeenheden praten. En wanneer we in algemeenheden praten is het nou eenmaal belangrijk dat de meeste mensen werken, omdat arbeid nodig is om een maatschappij draaiend te houden en omdat we anders onder andere ons sociale zekerheidsstelsel niet meer kunnen betalen.

Maar de mening van de maatschappij gaat niet over jou! Jij hebt een hele goede reden waarom je niet kunt werken. En die reden is bekend bij degenen die er écht toe doen: bij jouzelf, bij God, bij de mensen van wie je houdt, bij je (voormalig) werkgever, bij je zorgverleners. Die mening mag veel belangrijker voor je zijn dan de algemene mening. Werk aan je zelfvertrouwen. Jij bent niet ineens minder waard omdat je niet (meer) of minder werkt. Jij bent nog net zo waardevol. En je levert wel degelijk een bijdrage aan deze maatschappij! Al is het alleen al door een prachtig en uniek mens te zijn. 

Uitzichtloos

En dan de uitzichtloosheid waar mensen die een ziekte hebben mee kunnen kampen. Want de dagen slepen zich voort, zonder dat je weet wat de toekomst brengt en of je überhaupt ooit nog kunt werken. Allereerst wil ik je graag erkenning geven. Want dit is gewoon heel moeilijk. Dat mag je ook voor jezelf erkennen. Probeer het stap voor stap te nemen. Het heeft geen zin om te kijken naar morgen, volgende week, volgende maand of volgend jaar. Vaak gaan de dingen heel anders dan we verwachten. Geef gepieker zo min mogelijk de ruimte. Het lost niks op, maar maakt je dag wel een stuk miserabeler terwijl je je energie wel beter kunt gebruiken. Geen idee hoe je moet stoppen met gepieker? Ik heb er niet het gouden recept voor en worstel er zelf ook vaak mee, maar er zijn wel wat algemene tips te geven. Ik schreef ze eerder al in een blog. Die vind je hier. 

Rouwen kost tijd

Het is ook goed om te weten dat verlies van werk rouw met zich meebrengt. Met alle bijbehorende emoties van verdriet, boosheid, angst en frustratie. En rouwen kost tijd. Vaak willen we iets zo snel mogelijk 'een plekje geven' en weer doorgaan met ons leven. Maar dat gaat ook in dit geval niet. Je wordt iedere dag geconfronteerd met het feit dat je geen werk hebt, met je eigen gedachten en emoties, soms ook met de moeilijkheden die een verlies van inkomen met zich meebrengen. Hiermee leren leven vergt tijd. Heel veel tijd. En vaak ook vallen en weer opstaan. Als je net denkt het in de vingers te hebben en nu wel te weten hoe je hiermee om moet gaan, val je toch weer terug. Wees lief en mild voor jezelf. Het is heel normaal dat je hiermee worstelt. Zoek een uitlaatklep door van je af te praten, te gaan sporten (als dat mogelijk is) of door bijvoorbeeld creatief te verwerken wat je voelt en ervaart.

Hoe vind je de 'zin' weer terug?

Het is vaak een heel traject om om te leren gaan met het verlies van werk en arbeidsvermogen. En zoals ik al zei heb je dat niet even in een weekje 'in de vingers'. Vaak heb je hier lange tijd voor nodig. En denk daarbij eerder in termen van jaren dan in termen van weken. Sorry, leuker kan ik het niet maken. Er is nou eenmaal geen quick fix voor rouw, verdriet en gemis, hoe graag ik dat ook zou willen (ook in mijn eigen leven ;-). Maar na verloop van tijd zul je zien dat het steeds een stukje beter gaat. Je zult nog regelmatig vallen, maar je zult ook steeds beter leren hoe je weer op kunt staan. Er is licht aan het einde van de tunnel. Al heeft dat licht vaak wel een andere kleur dan je gewend was voor je ziekte. Maar ook het leven met ziekte en zonder baan is meer dan de moeite waard. Probeer te kijken naar de dingen die je wel kunt. Je kunt wel een appje sturen naar een dierbare. Het is je wel gelukt om jezelf aan te kleden vandaag. Je hebt wel kunnen lachen om die goede grap van een huisgenoot vanmorgen. Mij helpt het ook om aan het einde van een donkere dag drie dingen in een boekje op te schrijven waar ik dankbaar voor ben. Zodat ik het einde van de dag positief afsluit.

Vaak kun je ook wel een weg vinden om je gaven en talenten op een andere manier vorm te geven, zodat je toch weer wat 'zin' toe kunt voegen aan je dagen. Je kookt bijvoorbeeld een keertje voor je eenzame buurvrouw. Je geeft iemand in je naaste omgeving financieel advies met dank aan de kennis die je hebt opgedaan in je werkende leven. Of je maakt iets creatiefs en verkoopt dat in een webshop. Dit zijn fijne dingen die je toch een voldaan gevoel kunnen geven aan het einde van een dag.

Omring jezelf met dierbaren, zodat je een sociaal vangnet hebt. Praat van je af als je dat nodig hebt, maar laat je ook afleiden door hen. Realiseer je dat ook zij hun eigen moeilijkheden hebben in het leven en wees een goede vriend voor hen. Dit leidt je niet alleen af van je eigen sores, maar helpt je ook beseffen dat 'ieder huisje zijn kruisje' heeft, waardoor je je misschien wat minder alleen voelt in jouw moeilijke omstandigheden.

En betrek God bij jouw verdrietige situatie. Vertel Hem dat je het mist om te werken. Dat je het gevoel hebt dat je niet meer meetelt in de maatschappij. Dat je niet zo goed weet waar je nu je eigenwaarde vandaan moet halen en hoe je nu je dagen moet vullen. Vraag Hem of Hij je wil laten zien hoeveel Hij van je houdt en hoe waardevol jij bent. En of Hij je ook wil leiden naar een zinvolle dagbesteding. Hij wil je ook bij dit soort dingen echt helpen en bijstaan!