De vele gezichten van vermoeidheid

Het duurde lang voor ik door had wat vermoeidheid precies is en hoe het zich kan uiten. Ik was pas rond de 30 voor bij mij langzaam de kwartjes gingen vallen. Tot die tijd dacht ik dat je alleen vermoeid bent als je ogen bijna dichtvallen en je niets liever wilt dan slapen. Maar zo uit vermoeidheid zich zelden in mijn leven.

Ik heb mezelf jarenlang dingen kwalijk genomen waarvan ik nu weet dat dat helemaal niet nodig is. Dat het niks met luiheid, onverschilligheid, onvriendelijkheid of zwakheid te maken had, maar alles met vermoeidheid. Daarom leek het me goed om een blog te wijden aan de vele gezichten van vermoeidheid in mijn leven. In de hoop dat jij er wat aan hebt en vermoeidheid ook beter bij jezelf leert herkennen, waarna je kunt overstappen op zelfzorg in plaats van zelfverwijt. 

Veel van de gezichten van vermoeidheid die ik ervaar komen ook voor bij hoogsensitieve mensen. En het is soms lastig om bij mij te ontwarren wat nou precies wat is, hoewel het de vraag is of dat ook echt nodig is. Ik denk dat de lastige kanten van mijn hoogsensitiviteit worden versterkt door mijn gezondheid. En ik denk dat veel mensen met een chronische ziekte automatisch sensitiever zijn, omdat ze zoveel energie kwijt zijn aan het zo goed mogelijk laten functioneren van hun lijf.

Tranen

De allereerste tekenen van vermoeidheid die ik me herinner in mijn leven zijn tranen.

Ik huilde veel als kind en vaak om onbenullige dingen waar je in de ogen van volwassenen echt niet om hoeft te huilen. Ook niet in mijn eigen ogen trouwens, maar ja... Het heeft jaren geduurd voor ik besefte dat vermoeidheid er bij mij nou eenmaal vaak via mijn ogen uitkomt. Ik vind dat vervelend, omdat het gesprekken en ontmoetingen vaak gelijk een emotionele lading meegeeft die ik helemaal niet zo bedoel. Mensen krijgen de neiging om me te troosten, te ontzien of een lastig gesprek niet met mij aan te gaan, terwijl dat wel nodig is. Maar tenzij ik echt verdrietig ben wil ik dat helemaal niet. Mijn tranen zeggen meestal niets over mijn gevoel. Ik kan heel vrolijk zijn en toch in tranen uitbarsten. En een lastig gesprek vind ik spannend. Dat kost energie. En dan komen die ellendige tranen weer opzetten. Waardoor een ander het gevoel kan krijgen dat hij gemanipuleerd wordt met mijn tranen en dan maar niets meer zegt.

Mijn lief heeft inmiddels goed geleerd om met mijn tranen om te gaan. Hij vraagt me meestal of ik de tranen echt ergens over gaan of dat ik gewoon moe ben. Bij het eerste luistert hij, bij het tweede zet hij meestal lief een kopje thee en gaat dan weer gewoon zijn eigen gang. Lastige gesprekken gaan we niet uit de weg. Dan maar met tranen. Hij weet dat ik er niets anders mee zeg dan dat ik moe ben. En door mijn ziekte ben ik dat altijd, dus een gesprek uitstellen tot een moment dat ik niet moe ben (wat gewoonlijk mijn advies zou zijn in een relatiecounseling-gesprek) heeft meestal weinig nut. In plaats daarvan zoeken we ieder gesprek opnieuw onze weg en heb ik geleerd om duidelijk mijn grenzen aan te geven. Ik kan inmiddels goed inschatten of een gesprek nut heeft (lees: of ik nog logisch kan redeneren en kan voorkomen dat dingen veel groter worden dan ze in werkelijkheid zijn) of dat we het beter uit kunnen stellen tot een moment dat ik weer wat helderder na kan denken. 

Maar bij anderen vind ik het nog altijd lastig. Het wordt al snel ingewikkeld. Het zou niet de eerste keer zijn dat ik nog weken lieve kaartjes en appjes krijg omdat iemand denkt dat ik heel verdrietig ben. Terwijl er in werkelijkheid eigenlijk niets aan de hand is. Meestal leg ik wel uit waar de tranen vandaan komen, maar als iemand kerngezond is en heel anders in elkaar zit is dat voor een ander vaak moeilijk te begrijpen.

Kou

Een tweede teken van vermoeidheid is kou. Als ik moe ben krijg ik het gewoon heel slecht warm. Inmiddels weet ik dat ik dat als signaal op moet vatten dat ik beter voor mezelf moet zorgen. En ik heb ook geleerd wat ik er aan kan doen. Ik vind het vervelend als anderen de verwarming op moeten schroeven omdat ik het zo snel koud heb, dus ik heb geïnvesteerd in warmtekussens en dekens en neem die gewoon mee als we op visite gaan. Zo zitten anderen niet te puffen van de warmte en heb ik het gewoon lekker warm. Daarnaast drink ik sloten thee om warm te blijven en vermijd ik koude dranken en koud avondeten zolang het buiten niet warm is.

Brainfreeze

Soms krijg ik 'kortsluiting' in mijn hoofd. Dan loop ik van het ene op het andere moment vast in mijn hoofd. Meestal gebeurt dat als ik probeer te multitasken of als ik midden in een winkel sta. Als ik een boodschappenlijstje probeer te maken en mijn lief komt tussendoor met een aantal vragen, loop ik al snel vast en krijg ik zoiets simpels als een boodschappenlijstje maken gewoon niet meer voor elkaar. En het zou niet de eerste keer zijn dat ik in de winkel voor een schap sta en plotseling gewoon niet meer weet wat ik ook weer moest hebben of wat ik moet kiezen. Daar kom ik op zo'n moment nog maar met moeite uit. De verleiding is op zo'n moment heel groot om mijn winkelwagentje achter te laten en de winkel uit te vluchten.

Willen dat iedereen NU weggaat of willen 'vluchten'

Dat willen vluchten speelt ook op andere momenten. Feestjes, logeerpartijtjes, familie-weekenden, kerkdiensten... Het is me zo vaak gebeurd dat mijn hoofd op zulke momenten schreeuwt 'Ik wil dat iedereen NU weg gaat!' of dat ik denk: 'Ik moet hier NU weg!'. En hoewel ik dat nooit geuit heb richting mensen, heb ik me daar zo vaak schuldig over gevoeld. Ik heb lang gedacht dat het betekende dat ik niet genoeg van mensen hield. Dat ik egoïstisch was. Dat ik gewoon gezellig mee moest doen. Dat het geestelijk was. Dat er iets mis was met mij.

Er is ook iets mis met mij. Maar niet met mijn hoofd. Ik weet nu dat het niets zegt over mijn liefde voor mensen, maar alles over mijn vermoeidheid. Als het gevoel me nu overvalt, probeer ik lief voor mezelf te zijn. 'Och...je bent moe hè?!', zeg ik dan in gedachten tegen mezelf. Alleen die gedachte helpt mij al enorm. Geen zelfverwijt meer, maar zelfzorg. En daar waar mogelijk trek ik me dan even terug. Op het toilet, in een kamer of in de tuin. Het liefst met een boek en zonder iemand om me heen. Om zo weer wat energie op te doen.

Geen moed hebben voor dingen

Soms heb ik de moed niet om mezelf aan te kleden, iemand te bellen, het eten te maken, iemand aan te spreken waarvan ik zie dat hij of zij het moeilijk heeft. Lang heb ik me daar lui en egoïstisch onder gevoeld. Totdat ik ontdekte dat ik qua karakter helemaal niet zo in elkaar steek. Mijn karakter is enthousiast. Vroeger ging het anders. Zodra de wekker ging stond ik naast mijn bed, had zin in de dag. Ik maakte mijn ontbijt klaar met een behoorlijk hoog volume radio op de achtergrond (wat mij steevast een 'mag het wat zachter?' opleverde :-), kon uren aan de telefoon hangen en maakte graag een praatje met iedereen. Dat ben ik, dat is mijn karakter. Dat het nu vaak anders gaat heeft niets met mij maar alles met de Eisenmenger te maken. In plaats daarvan probeer ik nu te bidden voor degene waarvan ik zie dat hij het moeilijk heeft, in plaats van dat ik hem of haar aanspreek (hoewel ook dat me lang niet altijd lukt en denk daarbij vooral ook niet aan ellenlange gebeden, maar meer aan een 'Heer, ik zie dat die persoon het moeilijk heeft. Wilt U bij hem zijn?'). Ik houd het eten simpel. En ik 'beloon' mezelf met dingen als vrolijke sokken wanneer het me op een slechte dag toch weer gelukt is om mezelf aan te kleden.

Opzien tegen dingen waarvan ik weet dat ik ze gewoonlijk leuk vind

Zin hebben in dingen is ook zoiets. Dat heb ik vlak voor een gebeurtenis zelden. Ook al is een activiteit nog zo leuk. Maar meestal laat ik iets waarvan ik weet dat ik het leuk vind wel doorgaan, ook al heb ik er geen zin in. Omdat ik weet dat mijn hoofd er uiteindelijk energie van op zal doen.

Dingen niet meer overzien

Soms raakt mijn hoofd de draad kwijt. Maakt het van kleine dingen iets heel groots. Kan het geen logische beslissingen meer nemen, zelfs niet over wat ik op mijn brood wil qua beleg. Worden simpele gesprekken met mijn lief ineens heel ingewikkeld, omdat mijn hoofd er van alles bij haalt. Is het één grote chaos in mijn hoofd die niet meer tot rust te brengen is. 

Als tiener vond ik mezelf een 'dramaqueen'. Als volwassene kan ik dat nu anders zien, al vermoed ik dat de meeste tienermeisjes wel iets van een dramaqueen in zich hebben ;-). Maar ik was gewoon moe, had een knuffel nodig, een aai over mijn bol en een stil hoekje waar ik tot rust kon komen. Als ik nu bij mezelf merk dat deze dingen spelen vraag ik een knuffel aan mijn lief, zet ik een kop thee voor mezelf en ga met een boek in mijn lievelingsstoel zitten met een warm kussen. Dat helpt.

Geen geluid kunnen verdragen

Geluid blijft een dingetje voor mij. Ik schrik heel snel. Van de kleinste geluiden. Wanneer mijn lief de vaatwasser uitruimt met veel kabaal kan dat soms bijna fysiek pijn doen. Als hij muziek opzet voor de gezelligheid, ben ik regelmatig geneigd om die net zo snel weer uit te zetten. En als we in een restaurant zitten waar ineens een kind het op een huilen zet, krijg ik het niet meer voor elkaar om een keus te maken uit de menu-kaart.

Gelukkig is het niet altijd zo. Des te minder moe ik ben, des te beter het gaat. Dan kan ik ook zomaar zelf een muziekje opzetten en dansend en zingend door het huis gaan. Lukt het me om met vrienden in een pannenkoekenrestaurant naast het speelgedeelte tóch een leuke tijd te hebben. Daar geniet ik van. En word geluid me teveel? Dan heb ik hele fijne noise-cancelling oordopjes. Die gebruik ik ook om een overload aan geluid voor te zijn, bijvoorbeeld in een kerkdienst. Dan heb ik ze standaard in.

Te moe om te slapen

Ik heb al zolang ik me kan herinneren een ingewikkelde relatie met slapen. Deels had dat te maken met mijn enthousiaste karakter. Als kind vond ik het gewoon te gezellig beneden, zeker als er visite was. Maar het duurde lang voor ik doorhad dat het ook te maken heeft met dat ik op zulke momenten gewoon te moe ben om te slapen. Dat dat überhaupt kan. En dus probeer ik dat tegenwoordig voor te zijn. Als ik merk dat ik erg moe ben, lig ik soms al om half 8 in mijn bed. Dan kijk ik nog wel een programmaatje, maar hoef ik in elk geval niet meer die ingewikkelde gang naar de slaapkamer te maken. Want des te vermoeider ik ben, des te meer ik de neiging heb om dat zo lang mogelijk uit te stellen. En ik probeer er een vast waak-slaapritme in te houden. Geen verplichte afspraken 's avonds. Overdag naar buiten, want dan slaap je 's nachts vaak beter. En niet teveel willen op een dag. Vooral dat laatste is een uitdaging waar ik vaak jammerlijk in faal. Maar als het me wel lukt, slaap ik vaak veel beter.

Vermoeidheid mag geen excuus zijn

Het enige waar ik wel voor waak is dat mijn vermoeidheid nooit een excuus mag zijn voor wangedrag. Soms maak ik door vermoeidheid bijvoorbeeld een ruzie met mijn lief veel groter dan die daadwerkelijk is. Dan gooi ik hem van alles voor de voeten waar hij beduusd naar staat te kijken en waarvan hij zich afvraagt waar dat nou weer vandaan komt. Ik begrijp hoe dat komt en welke invloed vermoeidheid daarop heeft. Maar die vermoeidheid mag nooit het excuus zijn waardoor ik lekker los mag gaan. Of waardoor ik mijn tranen mag gebruiken als middel om mijn zin te krijgen. En dus probeer ik er later op terug te komen. Ook al vind ik dat moeilijk. Aan die vermoeidheid kan ik vaak niets doen, maar mijn gedrag was fout en daar mag ik de vermoeidheid niet de schuld van geven. Dan moet ik mijn excuses aanbieden. En daarnaast proberen om het in het vervolg niet weer zover te laten komen. Hoe lastig dat soms ook is.

Dit zijn de meest voorkomende manieren waarop vermoeidheid zich bij mij uit. Ik kan er nog wel meer verzinnen, maar dan wordt de blog te lang :-). Mijn rijtje kan klinken alsof ik het allemaal goed op de rit heb. Dat heb ik niet. Ik ga nog heel vaak de mist in. Blijf toch te lang op, neem toch teveel hooi op mijn vork, neem het mezelf toch kwalijk dat iets niet gelukt is, ook al ligt het aan vermoeidheid en niet aan mezelf. Het blijft een levenslange les vrees ik, al helpt het me wel dat ik steeds beter begrijp wat voor mij wel werkt en wat niet.