Hoe ga je om met seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Het was groot nieuws afgelopen  januari. 1,8 miljoen Nederlanders kregen vorig jaar te maken met seksueel wangedrag. Dat betekent dat 1 op de 8 Nederlanders te maken kreeg met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Vooral jonge vrouwen. Van de 16- tot 18-jarigen meldt 46% dat zij hiermee te maken hebben gehad. En 52% van de vrouwen tussen de 18 en 24 jaar. Dit zijn schrikbarende cijfers. En de impact ervan is in sommige gevallen aanzienlijk.

De kans is groot dat jij er ook weleens mee te maken hebt gehad. Of nog mee te maken krijgt. Hoe komt het dat de cijfers zo gestegen zijn in de afgelopen jaren? Wat kun je doen om het te voorkomen? En wat kun je doen als het je al overkomen is?

Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Onder seksuele grensoverschrijding vallen alle vormen van seksueel gedrag die plaatsvinden zonder wederzijdse instemming. Seksuele grensoverschrijding kent veel gradaties. Van ongewenste seksueel getinte opmerkingen tot seksueel geweld in de vorm van aanranding of verkrachting. Ook kan het zowel in de echte wereld als online plaats vinden.

Oorzaak stijging

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is (helaas) iets van alle tijden. Alleen al in het Bijbelboek Genesis tel ik in de gauwigheid minimaal 8 verhalen die volgens de huidige maatstaven (en regelmatig ook volgens de maatstaven uit die tijd) vallen onder seksueel grensoverschrijdend gedrag. De twijfelgevallen tel ik daarbij niet mee. En opvallend: van die 8 zijn er 4 tegen mannen gericht (Noach, de mannelijke bezoekers van Lot, Lot zelf en Jozef).

Maar of seksueel grensoverschrijdend gedrag ook daadwerkelijk toeneemt is de vraag. Dat er vaker melding gemaakt wordt van seksueel grensoverschrijdend gedrag, wil niet zeggen dat het ook vaker gebeurt. Het kan ook zijn dat mensen zich meer bewust zijn van wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is en het daardoor sneller benoemen.

Die bewustwording kreeg onder andere een boost door de gang van zaken rondom het televisieprogramma The Voice of Holland en de wantoestanden op de redactie van NOS Sport. Deze zaken hebben veel aandacht gekregen in de media, waardoor duidelijker werd wanneer iets seksueel wangedrag is en er vaker over gesproken werd. Daardoor werden mensen zich er van bewust dat zij zelf ook een geval van seksueel grensoverschrijdend gedrag hadden meegemaakt en werd het makkelijker om dit te benoemen.

Online wereld

Maar daar waar het in de echte wereld niet echt duidelijk is of er ook daadwerkelijk meer gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn of dat dit sneller en vaker gemeld wordt, is er de afgelopen jaren wel sprake van een grote toename van online seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat heeft simpelweg te maken met het feit dat ons leven zich steeds meer online afspeelt en omdat het online relatief eenvoudig is om anoniem te blijven en mensen zich daar onbespied wanen. Online seksueel grensoverschrijdend gedrag kent vele gezichten. Dat kan variëren van het ongevraagd toegestuurd krijgen van foto's van iemands geslachtsdeel tot veel zwaardere vergrijpen als het overhalen van jonge meisjes om een seksueel getinte foto te sturen en die vervolgens te gebruiken als manipulatiemiddel voor steeds meer en steeds onthullender foto's en video's tot zelfs online seksueel misbruik.

Wat kan wel en wat kan niet

Het verschilt per individu waar mensen wel en geen last van hebben. Wat de één acceptabel gedrag vindt, vindt een ander grensoverschrijdend. Daar waar de één het wel grappig vindt om op straat nagefloten te worden, betitelt een ander dit als seksueel grensoverschrijdend gedrag. En daar waar de één het ongevraagd voelen van een hand op de bil hoofdschuddend afdoet, kan dit voor een ander een levenslang trauma zijn. 

Hoe je iets ervaart heeft alles te maken met hoe je in elkaar steekt. Met welke normen en waarden ben je opgegroeid? Hoe werd bij jullie thuis over seksualiteit gesproken? Hoe zit je karakter in elkaar? Hoe ga je om met emoties? En wat heb je allemaal al meegemaakt in het leven? Al die dingen hebben invloed op de vraag of jij iets als grensoverschrijdend ervaart en er ook daadwerkelijk last van hebt, of dat je de aandacht wel leuk vindt of in elk geval niet problematisch. 

Dit kan het soms wel lastig maken over wat nou nog wel en niet kan. Een veelgehoorde klacht is dat vrouwen tegenwoordig over elke vorm van aandacht moeilijk doen. Voor mensen die het lastig vinden om te bepalen wat nou nog wel en wat niet kan, leen ik graag de stelregel van cabaretière Claudia de Breij. Alles wat je probleemloos tegen je moeder kunt zeggen of bij je moeder kunt doen is geen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dus een welgemeend 'Wat zit je haar leuk vandaag' kan prima. Bij alles wat je niet zonder problemen richting je moeder kunt doen of zeggen ga je meestal een grens over en is het wijs om je mond te houden, je gedrag aan te passen of om toestemming van de ander te vragen. 

Wat kun je er zelf aan doen?

Wat kun je nou zelf het beste doen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen of aan te pakken? Dat is niet altijd makkelijk. Het is wijs om als vrouw op je kleding te letten, niet op plekken te komen waar bijvoorbeeld structureel teveel gedronken wordt, niet alleen met iemand af te spreken die je niet goed kent en niet alleen het uitgaansleven in te gaan, maar altijd met meerdere personen omdat je samen sterker staat. Ook is het wijs om niet teveel te drinken en geen drugs te gebruiken. Bijna een derde van de slachtoffers van seksueel geweld geeft aan dat het gebruik van alcohol en/of drugs door het slachtoffer, de dader of door allebei een rol speelde.

Veel mensen zijn het niet eens met de suggesties die ik hier geef, omdat je daarmee de verantwoordelijkheid en indirect de schuld zou leggen bij het slachtoffer en niet bij de dader. Ik kan me heel goed vinden in dat argument. Probleem is alleen dat je het gedrag van een ander niet altijd kunt sturen en dat van jezelf wel. Dus is het verstandig om risicovolle situaties gewoon uit de weg te gaan. 

Je kunt jezelf ook oefenen in assertiviteit. Dat kun je onder andere doen door contact te maken met mensen op straat, vaker om hulp te vragen en te oefenen met 'nee' zeggen. Je kunt ook een assertiviteitstraining volgen om assertiever te worden. Dat zal je helpen om in een lastige situatie ook voor jezelf op te komen.

Daarnaast is het verstandig om als je langs mensen loopt waar je een beetje bang voor bent gewoon vriendelijk te groeten. Daarmee haal je jezelf uit de anonimiteit en leg je contact. Daardoor gaat de ander jou eerder als individu zien, in plaats van als object waar ze vervelend tegen kunnen doen.

Als er toch iets naars is gebeurd

Gebeurt er toch iets vervelends? Neem het jezelf dan niet kwalijk. De verantwoordelijkheid voor grensoverschrijdend gedrag ligt bij de ander en niet bij jou! Neem je het jezelf kwalijk dat je niets ondernomen hebt om het tegen te gaan? We reageren allemaal anders in een crisissituatie en sommige mensen bevriezen dan gewoon en weten niet wat ze moeten zeggen. Dat overkomt zelfs de meest assertieve personen. Weet in zo'n geval dat het niet aan jou ligt wat er is gebeurd, maar dat je lichaam gewoon op een natuurlijke manier reageerde door te bevriezen.

Ga na hoeveel impact het gebeuren op je heeft en of je er melding van wilt maken. Soms krijg je te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag, maar heeft het weinig tot geen impact op je, ken je de persoon niet en weet je ook niet of er een risico is dat iemand dit gedrag ook richting een ander vertoont. Dan heeft het vaak weinig nut om melding te maken van het incident. Praat er wel over met mensen die je vertrouwt en bij wie het verhaal veilig is. Op die manier geef je iets voor jezelf een plek en kun je dubbelchecken of iets wel echt onschuldig was.

Het kan ook zijn dat een incident weinig impact op jou heeft, maar dat deze mede mogelijk gemaakt werd door de omgeving of dat het gevaar bestaat dat deze persoon vaker zijn boekje te buiten gaat. Meldt het dan wel! Gebouwen kunnen veiliger gemaakt worden, zodat iemand niet ongezien ergens iets vervelends kan doen en collega's kunnen aangesproken worden op gedrag. Daarmee kun je anderen beschermen.

En heeft iets veel impact op je? Meldt het dan zeker! Ga dan na waar je melding kunt doen. Veel werkgevers, kerken en stichtingen hebben een vertrouwenspersoon waar je dit kunt melden. Neem eventueel iemand mee die je vertrouwt. Je kunt dan samen in een gesprek bepalen wat een volgende stap moet zijn. Ook hier is het belangrijk om je verhaal te doen, omdat het helpt in de verwerking. Gaat het om een grove vorm van grensoverschrijding? Meldt dit dan bij de politie.

Is de persoon in kwestie een bekende van je? Als je durft kun je iemand dan zelf aanspreken op zijn of haar gedrag. Vertel specifiek over welk gedrag je het hebt, waarom dit voor jou grensoverschrijdend was en wat het met je deed. Soms zijn mensen zich er helemaal niet van bewust dat iets echt vervelend overkomt en op die manier kun je hen ook helpen. Vind je dit spannend? (Wat heel logisch is!) Betrek er dan een vertrouwenspersoon bij.

Wat als ik iets zie gebeuren?

Soms is het ook zo dat je als omstander dingen ziet gebeuren die niet door de beugel kunnen. Gebeurt dit online? Spreek een persoon er dan op aan als het kan en meldt het gedrag van deze persoon bij het platform waarop het gebeurt. Op Instagram en Facebook kun je met een simpele druk op een knop rapporteren dat je deze persoon uitingen ziet doen die niet oké zijn.

Krijg je seksueel getinte foto's of video's door van een persoon of over een persoon? Deel dit dan nooit met andere personen! Het kan verstrekkende gevolgen hebben als dit materiaal verspreidt blijft worden. Vraag aan de verzender waarom hij dit naar jou gestuurd heeft en zeg dat je er geen prijs op stelt. Blokkeer eventueel de persoon en rapporteer hem of haar bij het online platform. Verzend iemand foto's en video's van een ander, attendeer hem of haar er dan op dat dit materiaal de ronde doet, zodat die persoon maatregelen kan treffen.

Zie je in het echte leven iets gebeuren wat niet door de beugel kan? Check dan als het mogelijk is eerst bij het slachtoffer of hij of zij oké is. Spreek een dader niet zomaar aan op zijn of haar gedrag als je alleen bent, omdat je dan zelf risico loopt. Probeer medestanders te mobiliseren zonder dat het een hetze wordt en spreek iemand aan op zijn of haar gedrag. Ben je alleen en durf je niet in te grijpen, maar zie je wel iets waar je je grote zorgen om maakt? Bel dan onmiddellijk 112, onthoud kenmerken van de dader als lengte, haarkleur en kleding en maak als het mogelijk is foto's en/of video's als eventueel bewijs, zonder deze door te zetten naar anderen dan de politie. Dit laatste is heel belangrijk, want het delen van dit soort foto's en video's met derden kan grote gevolgen hebben en mogelijk zelfs strafbaar is. Want hoe goed jouw bedoelingen ook zijn, soms interpreteert je brein een situatie ook gewoon verkeerd en was er niets aan de hand. En soms kunnen jouw foto's en video's er ook voor zorgen dat andere mensen voor eigen rechter gaan spelen.

Hulp nodig?

Wanneer je te maken hebt gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag, kan dit grote gevolgen hebben. Zowel psychisch als fysiek. Wanneer je merkt dat datgene wat jij hebt meegemaakt gevolgen heeft voor je dagelijks functioneren is het belangrijk om hulp te zoeken. De eerste stap die je kunt zetten is voor jezelf erkennen dat datgene wat je meegemaakt hebt niet oké was. Dat het niet aan jou lag. Dat het niet kwam omdat jij je mond hield, de verkeerde kleding droeg, dronken was of niet zo dom had moeten zijn om alleen met die persoon af te spreken. De ander is zonder jouw toestemming over jouw grenzen gegaan en dat is fout. Punt! Een tweede stap die je kunt zetten is erover praten. Door iets woorden te geven, geef je ruimte en bestaansrecht aan je gevoelens en aan dat wat jij hebt meegemaakt. Zoek iemand op bij wie je verhaal veilig is en vertel maar wat er is gebeurd en wat het met je heeft gedaan. Het fijnste is het als je betrouwbare mensen in je omgeving hebt bij wie je dit kunt doen, zoals je ouders, een goede vriend of vriendin of een vertrouwenspersoon op je werk of in de kerk. Heb je zo iemand niet in je omgeving? Vertel dan aan je huisarts wat je hebt meegemaakt. Hij of zij kan je helpen om goede hulp te vinden.

Gebruikte bronnen:

* Artikel NOS: 1,8 miljoen mensen ervoeren seksueel wangedrag, helft jonge vrouwen slachtoffer

* Artikel NOS: Impact online seksueel misbruik op slachtoffers groot: 'Veroordeel niet'

* Artikel Trouw: Naaktfoto's verbieden helpt niet. Hoe kun je kinderen wél beschermen bij sextortion?

* Artikel Trimbos: Alcohol en seksuele grensoverschrijding

* Artikel Rutgers: Vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag

* Onderzoek Rutgers: Seksuele gezondheid in Nederland