Ruzie na een overlijden

Helaas hoor ik het regelmatig. Dat er na het overlijden van een dierbare ruzie ontstaat. Over de uitvaart. Over iemands laatste wensen. Over de erfenis. Over allerlei kleine zaken die ineens heel groot worden en waarvan je geen idee hebt waar dat nou ineens vandaan komt.

Hoe komt het dat na een overlijden sneller ruzie ontstaat? Wat kun je doen om het te voorkomen? En hoe kom je er samen weer goed uit?

Vermoeidheid

Een overlijden zorgt er vaak voor dat dingen op scherp komen te staan. En de eerste reden daarvoor is domweg vermoeidheid. Vaak is er al een lange periode van aftakeling voorafgegaan aan een overlijden. Een periode die noodgedwongen ook veel gevraagd heeft van de omgeving. Aan mantelzorg. Aan emoties die gepaard gaan met het vooruitzicht dat je afscheid moet gaan nemen van een dierbare. Aan het 'wachten op de dood', wat meestal ook heel vermoeiend is. 

Maar ook na een overlijden wordt er veel gevraagd van de directe omgeving. De uitvaart moet geregeld worden, net als allerlei andere praktische zaken. En daarnaast gaat ook het gewone leven van het huishouden, gezin draaiende houden en soms ook werk gewoon door. Je bent dus moe. En vermoeidheid vergroot dingen uit. Kleine dingen worden grote dingen. Dingen die je anders gewoon zou laten gaan, irriteren je nu ineens mateloos. Het wordt veel moeilijker om je mond te houden over dingen die je dwars zitten en vaak ben je geen ster in het tactisch verwoorden óf ontvangen van feedback.

Emoties

Daarnaast gaat een overlijden gepaard met de nodige emoties. Je rouwt om degene die je dierbaar was en nu moet (gaan) missen. Je rouwt om dingen die niet meer uitgesproken kunnen worden. Je rouwt omdat dromen in duigen zijn gevallen en je leven er vanaf nu anders uit gaat zien.

En emoties vergroten dingen uit. Ze zorgen ervoor dat je minder helder denkt en dingen sneller verkeerd interpreteert. Ze zorgen ervoor dat je door een bepaalde bril naar opmerkingen en gedrag van anderen gaat kijken. Maar die bril is niet altijd even helder. Was je door je rouw bijvoorbeeld al boos? Dat hoeft niet verkeerd te zijn. Boosheid kan heel goed bij rouw horen. Maar je loopt wel het risico dat je opmerkingen van anderen door de bril van boosheid gaat beoordelen en dat is niet altijd even reëel.

Verschillend rouwen

Soms kun je ook struikelen over het feit dat een ander zijn rouw anders vormgeeft. Dan lijkt het bijvoorbeeld alsof een ander helemaal niet rouwt, omdat hij het leven heel snel weer oppakt. Of je vindt juist dat de ander blijft hangen in zijn rouw, omdat ze een kamer niet leeg wil ruimen, steeds maar weer wil praten over wat er gebeurd is of bepaalde tradities in ere wil houden omdat de overledene dat ook altijd zo deed. 

Iedereen rouwt anders. Daar is geen vast patroon in. Rouwdeskundige Manu Keirse spreekt in het kader van rouw over de 'vingerafdruk van verdriet'. Zoals iedereen een unieke vingerafdruk heeft, heeft iedereen ook een unieke manier van rouwen. En die manier van rouwen kan ook nog eens verschillen per overlijden. Wat voor jou werkt, hoeft niet per se voor de ander te werken. Gun iedereen hierin zijn of haar eigen proces. Ook als dat betekent dat jij werkelijk niet begrijpt waarom de ander doet wat hij doet. Jij kunt niet in het hart van de ander kijken en weet niet wat er achter dat gedrag schuil gaat. Het enige wat je kunt doen is dicht bij jezelf blijven in je eigen rouw en de ander zijn eigen weg hierin laten gaan.

Familiepatronen en karakter

En dan speelt er nog iets ingewikkelds als familiepatronen en karakter mee. De oudste was gewend om alles zo veel mogelijk te regelen dus neemt ook nu het voortouw, tot irritatie van de jongste. De middelste heeft zichzelf altijd het zwarte schaap van de familie gevoeld en interpreteert iedere opmerking nu door die bril. Eén van de kinderen heeft zich achtergesteld gevoeld tijdens de hele opvoeding en vindt dat ze nu recht heeft op een groter deel van de erfenis om dat recht te trekken.

Onder invloed van rouw of na het overlijden van de laatst levende ouder komen soms de gekste dingen aan de oppervlakte die je nooit van elkaar geweten of gezien hebt. En dat kan forse conflicten veroorzaken. Het karakter van de betrokkenen kan hierin ook een rol spelen. De onbuigzaamheid van die ene broer werd altijd gladgestreken door moeder, maar nu die er niet meer is valt dat ineens extra op.

Erfenis

Tenslotte nog de erfenis. Die kan rare dingen doen met mensen. Geld kan corrumperen en hele nare trekjes opleveren bij mensen. Ineens blijkt je zusje een ontzettende hebberd. Kostbare dingen kunnen plotseling verdwijnen uit het ouderlijk huis. Er kan ruzie ontstaan om de zegelring die je vader altijd droeg en die meer mensen nu willen hebben. En wie bepaalt tegen welk bod het ouderlijk huis verkocht wordt?

Hoe te voorkomen?

Helemaal voorkomen dat er ruzie ontstaat na een overlijden kun je niet. Om een ruzie te voorkomen heb je tenslotte twee mensen nodig en jij kunt wel je eigen gedrag, maar niet dat van de ander bepalen. Maar er zijn wel een aantal dingen die je kunt doen.

1. Je eigen houding: Let op je eigen houding. Jouw verhaal is niet de enige 'waarheid'. Het verhaal van de ander mag er ook zijn. Neem een open en niet veroordelende houding aan richting de ander. En ben je schoonfamilie? Houd je dan zoveel mogelijk afzijdig, tenzij duidelijk is dat jouw aanwezigheid en inmenging op prijs wordt gesteld.
2. Kennis: Als je weet waardoor een ruzie veroorzaakt wordt, ben je vaak al een heel eind. Het zorgt voor meer begrip en houvast in een situatie. Ga dus allereerst bij jezelf na waarom je nou zó boos wordt om iets. Zou het kunnen dat je moe bent? Dat er pijn uit het verleden meespeelt? Dat je rouwt en dat dat zich uit in boosheid? En verdiep je ook in de ander. Vul niet in, maar stel vragen. Waarom raakt dit die persoon? Hoe zou hij het graag anders zien? Zijn er dingen uit het verleden die bij haar nog pijn doen en nu een rol spelen?
3. Toon begrip: Het kan zijn dat de ander met verhalen komt die jij niet kende, overdreven vindt of heel anders ziet. Maar iedereen heeft recht op zijn of haar eigen verhaal. En uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat herinneringen voortdurend onderhevig zijn aan veranderingen. Het heeft dus geen nut om een welles-nietes spel te gaan spelen, want waarschijnlijk zijn de herinneringen van jullie allebei vertekend. Het is in plaats daarvan veel beter om begrip te tonen voor de ander. 'Wat moet dat moeilijk voor je zijn geweest', 'Ik kan me voorstellen dat je dat niet leuk vond', 'Wat rot voor je dat je dat zo voelde'. Daarmee ontwapen je de ander, in plaats van dat je de ander bewapent omdat hij het gevoel heeft dat hij zichzelf moet verdedigen.
4. Stel een beslissing uit: Het is zelden een goed idee om een beslissing te forceren nadat de emoties hoog zijn opgelopen. Slaap er een nachtje over. Win informatie in bij anderen die wellicht een andere kijk op de zaak kunnen geven (let op: win geen informatie in met als doel om alleen maar je eigen gelijk te bewijzen. Daarmee gooi je olie op het voer en verplicht je anderen om een kant te kiezen).  Zorg ervoor dat emoties kunnen zakken. Vaak kijk je veel milder naar een situatie na een goede nachtrust, een periode van rust of na een gesprek met iemand die je op een redelijke manier ook de andere kant van het verhaal in kan laten zien. Win eventueel ook advies in bij een professional.

En hoe verdelen we de erfenis?

Wanneer er een testament is opgesteld, kan dat al veel onmin voorkomen. Maar vaak staat daar alleen de verdeling van het geld en eventueel een aantal waardevolle stukken in benoemd en niet de verdeling van de persoonlijke spullen. Terwijl juist daar vaak ruzies over ontstaan. Wie mag de ketting die moeder iedere dag droeg en die misschien qua geld niet zoveel waard is, maar wel veel emotionele waarde heeft? En wie krijgt de fotoalbums? Soms blijken ouders dingen bij leven al toegezegd of zelfs gegeven te hebben aan een kind, maar is de rest daar niet van op de hoogte. Ook dat kan veel conflicten veroorzaken.

Ik geef een aantal tips die wellicht kunnen helpen om de erfenis op een eerlijke en zo vriendelijk mogelijke manier te verdelen.

1. Op inschrijving: Geef iedereen die recht heeft op een erfenis pen en papier en laat ze door het huis lopen. Laat ze daarbij alles opschrijven wat ze graag zouden willen hebben. Heeft iemand als enige een bepaald item opgeschreven? Dan gaat dat item naar hem of haar. Leg vervolgens alle items met meerdere inschrijvingen bij elkaar en probeer de items naar waarde eerlijk te verdelen. Gun elkaar hierin ook wat. Als je de één die ring gunt, kan de ander jou het familiebestek gunnen. 
2. Rouleren: Kom je er bij sommige items niet uit? Kijk dan of het mogelijk is om ze te laten rouleren. Met veel items is dat goed mogelijk. Een schilderij kan prima een jaar in het huis van het ene kind hangen en een jaar later in dat van het andere kind. En een dierbare ketting zou gedragen kunnen worden bij bijzondere familiegelegenheden. Dus trouwt het kind van je zus? Dan mag die zus de ketting om (of nog mooier: de bruid, als zij dat wil). En heb jij een gala? Dan draag jij hem.
3. Mediation: Is het echt heel lastig om er samen uit te komen? Dan kan een mediator behulpzaam zijn. Je kunt een mediator in eerste instantie zoeken in je eigen kring. Is er bijvoorbeeld een oom waar iedereen vertrouwen in heeft die die rol zou kunnen vervullen? Is dat lastig? Dan zijn er ook professionele mediators op dit vlak. Beiden hebben hun voor- en nadelen. Een familielid of gezamenlijke vriend kent de familiegeschiedenis vaak en kan daar rekening mee houden. Tegelijkertijd loopt die het risico dat hij zich in een wespennest begeeft en het goede contact met één of meer familieleden verliest. Een mediator zal een eventuele verdeling vaak veel zakelijker aanpakken, kent de familiegeschiedenis en gevoeligheden niet en heeft er geen baat bij dat familieleden na een verdeling van de erfenis nog goed door één deur kunnen, dus zal daar vaak ook minder hard zijn best voor doen.