Onbegrip

Iedereen met een chronische ziekte of chronische pijn krijgt er wel mee te maken: onbegrip. Vanuit de directe omgeving of van behandelaars. Een werkgever die je vraagt om tóch even een tandje bij te zetten, ook al heb je aangegeven dat het niet meer gaat. Een arts die je klachten niet serieus lijkt te nemen. Of een zus die je gaat betuttelen nu je ziek bent en dingen van je over wil nemen waar je liever zelf de regie in houdt.

Waarom raakt het ons zo als we ons niet begrepen voelen? Hoe kun je ermee omgaan? En wat kun je ertegen doen?

Het ontstaan van onbegrip

De mens heeft de neiging om te reageren vanuit zijn eigen referentiekader: dat wat hij geleerd, meegemaakt of gehoord heeft. Dat alles overgoten met een sausje van hoe hij zich op dat moment voelt en wat hem allemaal bezig houdt. En omdat ieder mens anders in elkaar steekt, zal dat nooit helemaal aansluiten op jouw eigen beleving. Het is dus niet alleen zo dat je het gevoel hebt dat de ander je niet begrijpt; de ander begrijpt jou ook echt niet helemaal. Natuurlijk kan iemand met je meevoelen als je zegt dat je moe bent. Of verdrietig. Of vage klachten hebt waar je de vinger niet helemaal op kunt leggen. We hebben allemaal wel een idee van hoe dat zou moeten voelen. Maar jouw 'moe' voelt anders dan mijn 'moe'. En het feit dat mijn vage klachten vaak veroorzaakt worden door stress, hoeft nog niet te zeggen dat dat bij jou ook het geval is. Toch gaan we daar vaak automatisch wel vanuit. Omdat dat is wat we kennen en hoe wij het ervaren.

Ook communicatie speelt een rol. Praat je er wel of niet over? Hoe praat je er over? En wie klachten heeft is niet altijd even goed in staat om uit te leggen wat die klachten nou precies zijn en of ze erger zijn of minder erg dan bijvoorbeeld een maand geleden. Een voorbeeld vanuit mijn eigen leven is dat ik vaak last heb van een algeheel gevoel van malaise. Maar hoe dat dan precies voelt vind ik moeilijk uit te leggen. Bovendien heb ik geen referentie van hoe een gezond lichaam voelt, dus of het ernstig is of niet vind ik ook al lastig te bepalen. Net als de vraag of de klachten erger of minder erg zijn dan vorige maand, omdat het met zoveel andere factoren als psychisch welbevinden, de slaapkwaliteit en zelfs wat ik eet te maken heeft. En als ik er zelf moeilijk woorden aan kan geven, is het voor een ander al helemaal ingewikkeld om te begrijpen.

Onbegrip bij professionals

Wanneer je ziek bent of chronische pijn hebt, ben je ook vaak afhankelijk van professionals, zoals een huisarts of keuringsarts. En helaas stuiten mensen ook daar op onbegrip. Dat heeft deels te maken met datgene wat ik hierboven heb beschreven. Maar ook met het feit dat artsen vaak met protocollen werken waarin bijvoorbeeld precies de symptomen staan waaraan iemand moet voldoen om een bepaalde ziekte te hebben of voor een bepaalde hoeveelheid afgekeurd te worden. Het is fijn dat die symptomenlijstjes bestaan, want daardoor weten artsen redelijk goed hoe ze iemand een zo goed mogelijke behandeling kunnen geven. Maar helaas zijn deze lijstjes wel gebaseerd op gemiddelden. En een gemiddeld mens bestaat niet. Iedereen reageert anders op pijn, vermoeidheid of een bepaalde ziekte. Ook al heb je dezelfde diagnose, dan nog kun je heel verschillend reageren op de ziekte én de behandeling. En ook nog eens symptomen hebben die anderen niet hebben. En niet iedere arts is in staat of bereid om buiten de bestaande paden te denken. Soms zijn daar goede redenen voor, maar soms ook niet en dan gaat het helaas ten koste van goede zorg. Daardoor loop je het risico op een verkeerde diagnose of een lagere uitkering.

Gelukkig komt hier wel steeds meer aandacht voor bij zorgprofessionals, maar er is nog een lange weg te gaan.

Waarom raakt het me zo?

Wanneer je je onbegrepen voelt, raakt dat je in de kern van wie je bent en wat jij ervaart. Je voelt dat er iets niet klopt in je lijf of in je koppie. Jij bent de enige die weet hoe dat voelt. Jij bent de enige die het kan verwoorden. Maar er hangt veel af van hoe anderen vervolgens begrijpen wat jij zegt. Wanneer een ander jouw woorden verkeerd interpreteert of begrijpt vergroot dat je gevoel van eenzaamheid en onbegrepen voelen. Je niet begrepen voelen heeft consequenties voor je gevoel van eigenwaarde. Je krijgt het idee dat je niet helemaal mag zijn wie je bent. Je loopt het risico dat je je terugtrekt uit relaties: 'Laat maar, niemand begrijpt mij, ik los het wel alleen op.' Maar het kan ook je angst vergroten, want stel dat je niet op tijd de juiste behandeling krijgt? Of je boosheid, want als een bedrijfsarts je niet begrijpt kan dat grote gevolgen hebben voor je inkomen.

Wat kan ik eraan doen?

Ik zou willen dat ik je een gouden regel kon geven waardoor je je van nu af aan begrepen zult voelen. Helaas is dat onmogelijk. Hoe goed je ook communiceert en hoe goed je ook je best doet, je zult altijd in meer of mindere mate last blijven houden van het idee dat je niet begrepen wordt. Er zijn wel een aantal dingen die je kunt doen om het nare gevoel dat daarbij komt kijken zoveel mogelijk te beperken. Ik noem ze in willekeurige volgorde:

• Realiseer je dat iedereen, gezond of niet, in zijn leven te maken heeft met onbegrip: Simpelweg omdat we allemaal anders in elkaar steken. Het heeft dus meestal niet specifiek met jou of jouw gezondheid te maken of met het feit dat mensen jou afwijzen. Het is (helaas) onderdeel van het leven.
• Werk aan een gezonde vorm van zelfvertrouwen. Wanneer je lekker in je vel zit, is het makkelijker om een gesprek aan te gaan vanuit de houding 'ik ben oké en jij bent oké'. Daardoor kun je gevoelens van onbegrip sneller naast je neerleggen en komen ze minder binnen. Bovendien communiceer je meestal op een minder defensieve manier als je lekker in je vel zit en de ander ook het beste gunt. Daardoor loopt de communicatie vaak ook wat soepeler.
• Geef feedback: Vertel feitelijk wat er gezegd of gedaan is, wat dat met jou doet en hoe de ander ervoor kan zorgen dat jij je beter gehoord voelt. Gebruik daarbij de volgende zinnen: 'Als....' (vul in wat er gebeurd is), dan voel ik...' (vul in wat het bij je teweeg brengt). 'Je kunt me beter helpen door...' (vul in wat jou op zo'n moment wel zou helpen). Bijvoorbeeld: 'Als jij op mijn opmerking dat ik zo moe ben antwoordt dat iedereen weleens moe is, voel ik mij verdrietig en heb ik het idee dat je me niet begrijpt. Je zou me kunnen helpen door te zeggen dat je het vervelend voor me vindt dat ik zo moe ben en door een arm om me heen te slaan.' 
• Investeer in je sociale kring: Een luisterend oor en goede vrienden vind je door zelf een luisterend oor en goede vriend te zijn. Investeer in je relaties door positieve aandacht te schenken aan de mensen om je heen. Ook de mensen het dichtst om je heen zullen je nooit helemaal kunnen begrijpen. Maar zij zien vaak wel op zeer regelmatige basis wat het in de praktijk voor jou betekent om ziek te zijn, te worstelen met mentale klachten of pijn te hebben. Begrip en liefde van hen kan je troosten en bemoedigen.
• Niet ieders oordeel weegt even zwaar: Onbegrip van je partner of kinderen doet vaak veel meer pijn dan onbegrip van die vage kennis. Probeer het onbegrip van mensen die verder van je weg staan zoveel mogelijk van je af te laten glijden. Het is gewoon zo zonde van je energie om daar lang last van te hebben.
• Geef duidelijk je grenzen aan: Dat mensen jouw klachten niet begrijpen is tot daaraan toe, maar ze mogen niet over jouw grenzen gaan. Er is er maar één die aan kan geven waar jouw grenzen liggen en dat ben jij zelf. Geef dus helder en duidelijk aan wat jouw grens is (toegegeven, dat voor jezelf helder hebben is vaak al een hele uitdaging) en houd een ander (en jezelf!) daar ook aan. 

Hoe om te gaan met onbegrip van professionals?

Onbegrip van professionals kan verregaande consequenties hebben. Daarom ook een rijtje tips voor hoe je om kunt gaan met onbegrip vanuit professionals.

• Leg je klachten vast: houdt een klachtenlijstje bij. Wanneer had je welke klacht? Wat ging daaraan vooraf? Is de klacht voorbij? Wat heeft bijgedragen aan herstel? Wat verergerde de klachten? Dit helpt zowel jou als je zorgverlener om inzicht te krijgen in je klachten en eventuele veroorzakers. Bovendien heb je zo houvast tijdens een gesprek.
• Bereid een gesprek voor: Wat zijn je vragen? Heb je nog vragen naar aanleiding van een vorige afspraak? Welke afspraken wil je maken of welke behandelingen zou je graag willen proberen? Waar liggen jouw grenzen?
• Neem iemand mee: Vind je een gesprek spannend of ben je bang dat je dingen vergeet? Neem dan iemand die je vertrouwt mee naar een gesprek. Hij of zij kan de vragen voor jou stellen die jij vergeet te stellen en kijkt vaak ook net weer wat anders naar de situatie, waardoor er nieuwe inzichten kunnen ontstaan. Is dit om wat voor reden dan ook niet mogelijk? Vraag dan of je een gesprek op mag nemen. De emoties die met dit soort gesprekken gepaard gaan kunnen ervoor zorgen dat je dingen vergeet die gezegd zijn of dingen achteraf anders interpreteert. Dan kan het helpen om het gesprek nog eens terug te luisteren.
• Vraag om een second opinion: Voel je je echt niet gezien door een behandelaar? Vraag dan om een second opinion of stap over op een andere behandelaar als dat mogelijk is.
• Sluit je aan bij een belangen- of patiëntenvereniging: Een ziekte uit zich bij iedereen anders, maar vaak kun je in de grote lijnen wel veel (h)erkenning vinden bij mensen die kampen met dezelfde klachten. Dat zorgt ervoor dat je je al veel meer begrepen voelt. Ook kunnen medepatiënten of een belangenvereniging je wijzen op behandelingen, klachtenprocedures of andere dingen waar je zelf nog niet aan gedacht hebt.

Ik heb meer nodig dan deze tips

Soms ben je zo vaak afgewezen of heb je je zo vaak onbegrepen gevoeld dat je er mee blijft rondlopen. Is het moeilijk om het gevoel dat je niet begrepen wordt van je af te zetten? Zoek dan hulp. Dat kan door simpelweg iemand in jouw omgeving te zoeken waarvan je weet dat die goed kan luisteren. Ziektes en pijn kunnen niet altijd opgelost worden, maar een goede luisteraar kan de emotionele pijn wel verzachten.

Heb je het idee dat je meer nodig hebt? Dan kan het ook goed zijn om professionele hulp te zoeken. Dit kun je doen via de huisarts of door zelf op zoek te gaan naar een goede gezondheidspsycholoog.

Heb je iemand nodig die het voor jou opneemt in het professionele circuit? Bijvoorbeeld bij een verzekeringsarts of bij je werknemer? Ook dit kan iemand zijn die dicht bij jou staat. Bijvoorbeeld je partner of een goede vriend die met je meegaat naar afspraken of dingen voor je uitzoekt. Maar er bestaan ook organisaties die het voor jou op kunnen nemen op dit vlak. Een voorbeeld hiervan is Begrepen Klachten die opkomt voor mensen met onbegrepen klachten die geen gehoor vinden bij hun artsen.