Hoogsensitieve pubers

Gierende hormonen, een veranderend lichaam, ouders die ineens 'stom en ouderwets' zijn en 'er niets van begrijpen', de mening van je vrienden die ineens heel belangrijk wordt, humeurigheid, onzekerheid...puber zijn is één van de meest ingewikkelde periodes waar we doorheen gaan. In geen enkele andere levensfase ondergaan we zoveel veranderingen als in deze tijd, zowel fysiek als mentaal. Dat kan voor iedere puber lastig zijn, maar voor hoogsensitieve pubers geldt dit vaak nog meer. 

Eerst een klein stukje algemene puberkennis: In Nederland komen meisjes gemiddeld in de puberteit als ze 10,5 jaar oud zijn en jongens als ze 11,5 jaar oud zijn en deze puberteit loopt ongeveer tot hun 17e à 18e levensjaar. De hormoonhuishouding verandert, ze ontwikkelen secundaire geslachtskenmerken en ook in hun brein vinden grote veranderingen plaats. Dat laatste gebeurt alleen niet voor alle hersengebieden tegelijkertijd, maar het deel wat de emoties reguleert verandert eerst en daarna zijn pas de rationele hersengebieden aan de beurt. Dat verklaart dan ook dingen als de flinke stemmingswisselingen, humeurigheid, de korte termijn visie en het gebrek aan vermogen om te plannen van je puber. Ook kosten al deze veranderingen je puber veel energie, waardoor hij het liefst uren hangend met zijn mobieltje op de bank doorbrengt en graag tot vroeg in de middag uitslaapt.

Aangezien zo'n 20% van de Nederlandse bevolking hoogsensitief is, is ook zo'n 20% van de tieners hoogsensitief. Wel is het zo dat hoogsensitieve pubers over het algemeen meer prikkels aankunnen dan hoogsensitieve volwassenen. En in een periode waarin 'erbij horen' één van de belangrijkste dingen is voor je puber, is dat maar goed ook.

Bij een hoogsensitieve puber kunnen de puberperikelen uitvergroot worden. Je tiener wordt niet alleen moe van de vele veranderingen waar hij doorheen gaat, maar ook van de vele prikkels die hij op een dag te verwerken krijgt (hallo overvolle aula's en leswisselingen!). Je tiener heeft niet alleen te maken met emotionele uitbarstingen die veroorzaakt worden door rondgierende hormonen of groei van het brein, maar ook door overprikkeling. Je tiener is niet alleen gevoelig voor de mening van zijn vrienden omdat dat bij zijn leeftijd hoort, maar pikt daarbij ook nog eens fijntjes alle nuances in de communicatie op, ziet of iemand lekker in zijn vel zit of niet, heeft er last van wanneer één van zijn klasgenootjes gepest wordt en is ook nog eens ontvankelijker voor afwijzing dan een puber die niet hoogsensitief is. Omdat veranderingen voor HSP'ers lastig zijn, kunnen de veranderingen die zich voordoen in het lichaam van een puber of de overstap van de basisschool naar de middelbare school extra heftig zijn. En terwijl plannen juist voor pubers heel ingewikkeld is, heeft jouw hoogsensitieve puber erg veel behoefte aan voorspelbaarheid en duidelijk weten waar het aan toe is.

Omdat vrienden belangrijk zijn voor een puber, zal hij zijn overprikkeldheid over het algemeen niet laten blijken als hij op school is of bij zijn vrienden, maar grote kans dat jij als ouder regelmatig een woedende tiener op je dak krijgt of te maken krijgt met een kind met forse, bijna niet te stuiten huilbuien, die van jou als ouder het uiterste van je geduld vergen.

Hoe kun jij je puber nu het beste helpen om door deze lastige periode heen te komen? Een aantal tips:

* Voor pubers is het belangrijk om er bij te horen. Een puber wil niet 'anders' zijn. Vertel je kind dat 20% van de Nederlandse bevolking hoogsensitief is, dus dat ook 20% van zijn schoolgenoten hoogsensitief is. Hoogsensitief zijn is iets heel normaals!

* Benadruk het mooie van hoogsensitief zijn. Je bent prachtig gemaakt met een paar extra voelsprietjes. Dat kan soms lastig zijn, maar het zorgt er ook voor dat je een betere vriend/vriendin kunt zijn, dat je goed aanvoelt wat iemand nodig heeft, dat je heel creatief bent en dat je meestal meer kunt genieten van dingen.

* HSP'ers leggen zichzelf vaak hoge eisen op. Jouw puber ook! Benadruk dat het oké is om fouten te maken. Ga het gesprek met je puber aan over wat er nu precies fout ging, waar je puber denkt dat dat aan lag en hoe hij het in de toekomst anders aan kan pakken.

* Help je puber om zijn grenzen en overprikkeldheidsreacties te herkennen. Dit vergt van jou als ouder een lange adem, omdat een puber een korte-termijn denker is. Als hij net een feestje heeft gehad en daarna nog even bij een vriend langs wil, is dat niet handig, maar wel leuker. Vertel je puber dat hij met het feestje al genoeg prikkels heeft gehad voor een dag en dat het verstandiger is om thuis te blijven. Uiteindelijk zal een puber hier heel vaak de fout in gaan, maar doordat jij (in liefde!) blijft herhalen waar jij denkt dat zijn grenzen liggen en hoe jij herkent dat je puber overprikkeld raakt, zal dit wel steeds meer landen in zijn denkpatroon.

* Voorkom projectie. Als jij zelf hooggevoelig bent, kan het zijn dat je je eigen gevoelens en ervaringen gaat projecteren op je kind en dat je denkt dat datgene wat voor jou belangrijk is of voor overprikkeling zorgt, bij je puber ook zo is. Hoewel dit uiteraard het geval kan zijn, is je puber een eigen persoontje en kan het heel goed zijn dat dingen die voor jou werken voor je puber niet werken en andersom.

* Zorg ervoor dat je de vrienden van je puber kent en dat ze ook bij jou thuis welkom zijn. Een puber (en zeker een hoogsensitieve puber) vindt zijn vrienden en hun mening heel belangrijk. Als jij zijn vrienden kent, begrijp je ook beter waar je puber tegenaan loopt, kun je hier en daar sturen en eventuele valkuilen voor zijn. Zelf ook snel overprikkeld? Zorg voor een veranda, zolderkamer of tuinhuisje waar ze hun eigen plek hebben of zorg voor een plek waar je jezelf terug kunt trekken.

* De tip die waarschijnlijk de meeste discussie op gaat leveren: let op het telefoongebruik (en ander schermgebruik) van je kind. Hoewel een telefoon een fijne manier lijkt om je even terug te trekken, zorgt het uiteindelijk alleen maar voor meer overprikkeling. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat tieners veel minder slapen dan ze zouden moeten en dat de telefoon daar een belangrijke reden voor is. Tieners hebben hun slaap hard nodig en zeker hoogsensitieve tieners! Leg een tijdslimiet op telefoongebruik, spreek af dat ze hun telefoon beneden laten liggen als ze naar bed gaan en spreek telefoonvrije momenten af (bijvoorbeeld tijdens het eten). Het is hierbij wel heel belangrijk dat je zelf het goede voorbeeld geeft!

* Help je kind bij haar planning. Pubers blinken over het algemeen niet uit in planning, terwijl overzicht, structuur en voorspelbaarheid voor een hoogsensitieve puber heel belangrijk zijn. Kijk ver vooruit, naar bijvoorbeeld toetsweken, zodat de weken daarvoor alle tijd over blijft om te leren. Maar hou ook rekening met feestjes en andere activiteiten waar veel prikkels bij komen kijken en leer je kind dat het na een feestje een moment vrij moet plannen in de agenda. Houdt daar ook rekening mee in de gezinsagenda.

* Zorg voor gezond eten. Voor de ontwikkeling van de hersenen en voor een algeheel goed functioneren is gezond eten heel belangrijk. Zorg voor voldoende groente en fruit en suikervrije dranken (let op: vruchtensap lijkt een gezond alternatief, maar zit boordevol suiker!). Een tiener zorgt zelf wel voor haar eigen portie ongezonde voeding tijdens haar uitjes met vriendinnen en in de vrije uurtjes van school :-).

* Plan rustmomenten in. Voor zowel je puber als voor het hele gezin. Een puber leert zo dat rust nemen heel gezond is en er bij hoort. Begrens daar waar noodzakelijk ook je puber in het aantal activiteiten dat hij mag ondernemen.

* Een puber is ontvankelijker voor positieve feedback dan voor negatieve feedback. Dus probeer je feedback zoveel mogelijk positief te verwoorden. Niet 'ik ben dat gehang van jou zó zat!', maar 'ik zie dat je je rust pakt en vind dat heel knap. Zullen we het er eens over hebben hoe we dit de rest van de week gaan doen?'.

* Hoewel je kind gevoelig is voor prikkels, is het niet wijs om het zoveel mogelijk te willen behoeden voor prikkels. Leer je kind omgaan met prikkels, zijn grenzen aan te voelen en wat hij kan doen als hij overprikkeld is. Deze maatschappij zorgt nou eenmaal voor veel prikkels, dus je kind heeft er veel meer aan om daar goed mee om te leren gaan. Maak bijvoorbeeld een lijstje waarin jullie samen antwoord geven op de volgende vragen:

1. Van welke prikkels heb ik veel last? (denk aan geluid, labeltjes, grote groepen)
2. Wat voel/doe ik als ik teveel prikkels krijg? (denk aan terugtrekken, boos worden, huilen, maar ook aan zweten, chaos in mijn hoofd of trillen)
3. Wat helpt mij als ik overprikkeld ben? (denk aan wandelen in de natuur, creatieve bezigheden of sporten). Met name die laatste opsomming kan een handig hulpmiddel zijn op het moment dat je kind overprikkeld is. Vaak weten kinderen dan niet meer wat ze moeten doen om rustig te worden. Laat ze dan een activiteit uit dit lijstje kiezen.

* Accepteer het gehang van je kind. Je kind is veel energie kwijt aan puber zijn en aan hoogsensitief zijn. Hangen helpt om uit te rusten. Stel daarbij wel paal en perk aan schermgebruik in verband met overprikkeling. Verveling is niet erg (al wordt het er in eerste instantie meestal niet gezelliger op in huis). Kinderen worden er creatiever door en leren zo nieuwe manieren om te ontprikkelen.

* Stimuleer fysieke activiteiten als sport. Het is in meerdere opzichten goed voor je puber om te bewegen. Hij blijft er gezonder door, het vermindert negatieve emoties en het kan helpen te ontspannen, ontprikkelen en ontladen.

* Pas op je woorden. (Hoogsensitieve) pubers kunnen het uiterste van je vergen en in je boosheid kun je er dingen uitgooien die gaan 'haken' bij je kind. Zeker in het hoogsensitieve brein kunnen dit soort uitspraken grote vormen aannemen en soms zelfs levenslange gevolgen hebben.

* Trek grenzen bij emotioneel gedrag. Even huilen of boos zijn mag best, zeker als er een goede reden is om overprikkeld te zijn. Maar een kind moet ook leren zijn emoties te beheersen. Is je kind in een emotionele bui beland omdat het overprikkeld is en blijft het er in hangen? Zeg dan iets in de trant van: 'Ik zie dat je overprikkeld bent en wil dat je de tijd neemt om tot rust te komen. Als je straks weer rustig bent praten we verder.' Blijft je kind in zijn emotie hangen? Help het dan de emotie te kanaliseren door bijvoorbeeld een boksbal in de tuin te hangen of het kind de emotie van zich af te laten schrijven of tekenen. Dat brengt rust.

* Wees alert op verkeerde copingstrategieën. Copingstrategieën zijn manieren waarop we met onze emoties omgaan. Blowen, alcoholgebruik, emoties weg eten, automutilatie, eetproblemen...het zijn allemaal copingstrategieën die de emoties alleen maar verdoven, maar niet wegnemen. Leer je kind hoe ze op een goede manier met haar emoties om kan gaan, bijvoorbeeld door dingen van zich af te schrijven, te praten met iemand die ze vertrouwt of door te gaan hardlopen. Daar heeft ze ook in de toekomst veel aan. Maak je je zorgen om de copingstrategie van jouw kind, roep dan hulp in.

* Wees alert op symptomen van depressie of een angststoornis. De puberteit is een verwarrende en veeleisende tijd, zeker voor je hoogsensitieve puber. Soms uit zich dat ook in een depressie of angststoornis. Bij meisjes twee keer zo vaak als bij jongens. Als je ziet dat je kind zich langere tijd rot, neerslachtig en lusteloos voelt en wanneer je kind gedurende langere tijd nergens meer plezier in lijkt te hebben óf wanneer je ziet dat je kind langere tijd overmatig angstig is voor iets waar het niet angstig voor zou hoeven zijn, maak dan een afspraak bij de huisarts.

Ik besef dat dit heel veel tips zijn. Pik er uit waar je wat aan hebt en laat de rest lekker liggen. Wees hierin geduldig met jezelf. Ook jij als ouder mag fouten maken. And last but not least: geniet van deze tijd. Pubers kunnen zó leuk zijn, hebben vaak veel humor, laten je met andere ogen naar de wereld kijken en kunnen je soms enorm verrassen.