Seksuele voorlichting

Seks is tegenwoordig overal. Prikkelende plaatjes in een busstation, een cover van een blad in een boekwinkel, een onschuldige zoekopdracht waarna je plaatjes krijgt voorgeschoteld die iets totaal anders laten zien dan je verwacht had. En dat betekent automatisch dat je kinderen al heel jong met seksualiteit te maken krijgen en je ze maar het beste zo snel mogelijk seksuele voorlichting kunt geven. Maar waarom zou je seksuele voorlichting geven? Vanaf welke leeftijd is het handig om daarmee te beginnen? En hoe doe je dat dan? Dat lees je in deze blog.

Waarom seksuele voorlichting?

Veel ouders krijgen het warm bij het idee alleen al om seksuele voorlichting te moeten geven aan hun kinderen. Seks is iets heel persoonlijks en intiems wat raakt aan onze ziel. En juist dat maakt het moeilijk om over seksualiteit te praten. Het idee dat onze kinderen ooit seksueel actief zullen worden en dat wij hen zullen moeten leren wat seks is, hoe ze dat binnen veilige kaders kunnen doen en hoe ze zichzelf hierin kunnen beschermen, schuiven we dan ook het liefst zover mogelijk voor ons uit. Maar het probleem is: als wij het hen niet leren, zullen ze het ergens anders leren. Kinderen zijn nieuwsgierig en gaan op zoek naar antwoorden op dingen die ze niet begrijpen. En als jij ze die niet geeft, geeft iets of iemand anders hen die antwoorden. Wat kinderen leren op seksueel gebied dragen ze hun leven lang met zich mee. Zowel de positieve als negatieve dingen. En jij kunt als ouder een belangrijke bijdrage leveren aan de positieve kant van hun seksuele ontwikkeling door er met hen over te praten en lastige onderwerpen niet uit de weg te gaan.

Vanaf welke leeftijd?

De seksuele ontwikkeling van een kind begint al heel jong. Wanneer kinderen tussen de 1,5 en 3 jaar oud zijn beginnen ze te ontdekken wat de verschillen zijn tussen hen en anderen. Ze gaan hun eigen geslachtsdelen aanraken en als het even kan ook die van een ander. Dit gedrag is niet vies of ongepast, maar hoort bij de leeftijd en helpt hen om te ontdekken hoe ze in elkaar zitten. Vanaf deze leeftijd kun je dus ook al beginnen met seksuele voorlichting. Het begint heel eenvoudig bij de verschillen tussen man en vrouw. Maar als je denkt dat je de taak van seksuele voorlichting er op hebt zitten wanneer je een paar jaar later alles rondom de seksuele daad en zwangerschap hebt uitgelegd, dan heb je het mis. Seksuele voorlichting gaat de hele kindertijd door. Afhankelijk van de leeftijd van het kind en de actualiteit spelen er voortdurend andere dingen. Het is belangrijk om die bespreekbaar te maken en betrokken te blijven bij het leven van je kind zodat je weet wat er speelt en daarop in kunt springen. 

Hoe geef je seksuele voorlichting?

Kinderen zijn nieuwsgierig en zullen zelf vragen gaan stellen. Deze vragen horen vaak bij hun leeftijd. Het zijn de dingen die hen bezig houden en ze geven jou een goed inzicht in waar ze zitten in hun seksuele ontwikkeling. Het is het makkelijkst om daar ook gewoon op te antwoorden. 'Waarom heeft papa een piemel en mama niet?'. 'Omdat papa een jongen is en mama een meisje.' Zo eenvoudig kan seksuele voorlichting beginnen.

Neem de tijd voor je kind als het vragen gaat stellen en geef duidelijke antwoorden. Volwassenen vinden seksualiteit vaak een moeilijk onderwerp om over te praten en hebben soms de neiging om er in bedekte termen over te praten. 'Als papa en mama elkaar heel lief vinden kan er een baby in mama's buik gaan groeien.' Dit is niet alleen heel onduidelijk voor een kind, maar kan een kind ook nog eens bang maken. Want als het kind iemand heel lief vindt, kan er dan ook een baby in haar buik gaan groeien? Kinderen hebben duidelijke en heldere taal nodig en vinden de dingen die jij benoemt niet gek. Pas als je zelf stuntelig en ingewikkeld gaat doen, wordt het een beladen onderwerp en een heel ongemakkelijk gesprek.

Controleer of een kind begrijpt wat jij zegt. 'Dat was best een ingewikkeld verhaal hè?! Ik vind het zelf ook best ingewikkeld. Kun jij het nu een keer aan mama uitleggen? Of zullen we het samen aan je beer uitleggen?' Zo weet je of je verhaal goed is overgekomen of dat er hier en daar nog wat bijgeschaafd moet worden. Ook uit het spel van kinderen blijkt regelmatig of iets wel of niet goed over is gekomen. Kinderen spelen in hun spel vaak na wat ze volwassenen zien doen en wat ze van volwassenen geleerd hebben. Zie je daarin iets terug wat niet klopt? Ga daar dan verder op door. Je kunt dan bijvoorbeeld met het kind mee gaan spelen en het verhaal een goede afloop geven, in plaats van het vertekende beeld wat het kind heeft. Speelt het kind wel hele vreemde of zorgwekkende scenario's door? Ga dan voorzichtig na hoe het kind hierbij komt.

Vind je het moeilijk om over seksualiteit te praten met je kind? Vertel dit dan ook aan je kind op een manier die bij het kind past. 'Sjonge, wat stel je goede vragen! Ik moet hier zelf ook even over nadenken. Zullen we het daar morgen als we de hond uitlaten nog een keertje over hebben?'. Dat geeft jou de tijd om over de vraag na te denken, er met je partner over te spreken en wellicht informatie in te winnen. En weet je dingen echt niet? Stel de vraag dan eens terug. 'Oef...dat weet ik eigenlijk niet. Wat denk je zelf?' Zo stimuleer je het kind ook om zelf over iets na te denken en zijn eigen mening te vormen en kom je vaak tot een prachtig gesprek waar je zelf weer op aan kunt haken.

Toon, wanneer je een partner hebt, ook jullie genegenheid aan elkaar waar de kinderen bij zijn. Geef elkaar een knuffel, een aai of een fijne zoen. Daar leren kinderen van hoe een goede relatie in elkaar steekt en hoe je elkaar ook genegenheid kunt laten zien, zonder dat het gelijk intiem wordt. Die kleine momenten van contact zijn belangrijk voor het ontwikkelen en houden van een goede relatie. Door hen dit als voorbeeld te geven, zullen ze dit later ook in hun eigen relatie gaan zoeken en na gaan doen.

Maak (afhankelijk van de leeftijd van het kind) gebruik van dingen die in het nieuws zijn, zoals het gebeuren rondom The Voice of de commotie rondom dickpics. Leg uit wat dickpics zijn, vraag aan het kind of het wel eens gehoord heeft dat een vriendje of vriendinnetje zo'n foto gestuurd of gekregen heeft of dat het misschien zelf wel eens zo'n foto heeft verstuurd of gekregen. En stel het kind ook open vragen. Wat vind jij hiervan? Hoe zou jij hiermee omgaan? Waarom vind je dit wel of niet kunnen?

Soms kun je schrikken van de dingen die je kind je vertelt. Ga dan bij jezelf na waar die schrik vandaan komt. Omdat het je zelf herinnert aan een nare ervaring? Omdat je bang bent dat je kind keuzes maakt waar jij niet achter staat? Afhankelijk van de situatie en de leeftijd van het kind kun je dit bespreken. Maar dat vergt wel heel veel wijsheid. Zadel je kind niet op met jouw trauma's of jouw angsten. Je kunt een kind wel helpen na te denken door open vragen te stellen. 'Vond je dat fijn?', 'Waarom wel/niet?', 'Hoe zou je het een volgende keer anders kunnen doen?'. Zo leer je hen om zelf hun grenzen te ontdekken en aan te geven.

Het grootste geschenk wat je je kinderen kunt geven

Uiteindelijk is een veilige thuisbasis het grootste geschenk wat je je kinderen kunt geven. Ben jij een veilige haven voor je kind, waar het alles mee durft te bespreken als het nodig is? Je moet al beginnen met het bouwen aan die basis als ze nog een baby zijn en er aan blijven werken, zodat ze weten dat ze altijd bij jou als vader of moeder terecht kunnen. Vooral tieners zullen niet alles bespreken met hun ouders, zeker niet op seksueel vlak. Maar het is voor hen heel belangrijk om te weten dat je er voor hen bent en dat ieder onderwerp bespreekbaar is voor jou. Ook als ze andere keuzes maken dan jij graag zou zien. Dat je open staat voor hun verhaal en er bent om hen op te vangen als het mis is gegaan. Je zult je kinderen steeds meer los moeten laten en zeker op seksueel vlak is dat spannend. Maar wanneer ze weten dat ze altijd met hun vragen en verhalen bij papa en mama terecht kunnen, ook met hun vragen en ervaringen rondom seksualiteit, geef je ze een goede basis mee voor hun seksuele ontwikkeling.

Speciaal voor christelijke ouders

Als christen geloof ik dat God ons als bescherming duidelijke kaders heeft gegeven rondom seksualiteit. Het is goed om je kinderen deze kaders ook mee te geven, maar leg ze alsjeblieft niet uit als ge- en verboden. Leg uit dat God ons uit liefde die kaders heeft gegeven, om ons te beschermen. Ik heb te vaak de negatieve gevolgen van een christelijke seksuele opvoeding gezien wanneer die alleen gegeven werd uit het oogpunt van ge- en verboden. Een kind is geneigd om seksualiteit dan vooral te gaan zien als iets wat niet mag of wat vies is. Dat kan niet alleen grote gevolgen hebben wanneer jouw kind ervoor kiest om tóch seksueel actief te worden voor het huwelijk, maar ook wanneer het wacht met seks tot het getrouwd is. Omdat de overgang van 'het mag niet' naar 'alles mag nu' vaak erg groot is en te grote verwachtingen schept. Terwijl God seksualiteit juist zo prachtig bedoeld heeft. Leg in je gesprekken over seksualiteit de nadruk op die mooie kant ervan. De liefde, de intimiteit, de bescherming en ook de passie, zodat je kind later vanuit vrijheid van seksualiteit kan gaan genieten.

En mocht je kind op seksueel vlak keuzes maken waar jij niet achter staat, wees dan bereid om te luisteren en je kind op te vangen op de momenten dat het nodig is, zonder een veroordelende vinger. Het kind weet zelf heel goed dat het dingen doet waar jij niet achter staat. Ga een open gesprek aan waarin je uitlegt waarom jij je zorgen maakt, maar ook open staat voor het verhaal van je kind. Dat brengt zoveel meer dan straf en veroordeling.

Gebruikte bron:

• Syllabus sekscounselling, counselling bij disfunctioneel seksueel functioneren, professionele trainingsprogramma's - Theo Hendrickx, Stichting Manna (2014)