Herbegraven

In de afgelopen jaren heb ik meerdere gesprekken gevoerd waarin het onderwerp 'herbegraven' ter sprake kwam. Zoals zo vaak wanneer een onderwerp mijn aandacht vraagt wilde ik me er graag in verdiepen. Maar dat bleek lastig. In boeken ben ik het thema nog nooit tegengekomen en lange zoektochten op het internet leverden me ook weinig informatie op. 

Uit de gesprekken die ik voerde bleek dat 'herbegraven' voor meer mensen een relevant onderwerp is. Of dat had kunnen zijn als ze eerder van de mogelijkheid hadden gehoord. En dat ook bij hen veel vragen leefden. Daarom zet ik met deze blog zoveel mogelijk informatie voor je op een rijtje over herbegraven of cremeren na begraven (wat ik voor de leesbaarheid in het vervolg van deze blog kortweg samenvat met 'herbegraven' en 'herbegrafenis').

Waarom zou je herbegraven überhaupt overwegen? Waar moet je rekening mee houden bij het in gang zetten van een herbegrafenis? En hoe ziet een herbegrafenis eruit?

Waarom herbegraven?

Voor de meeste mensen zal herbegraven geen relevant thema zijn. Toch zijn er verschillende situaties denkbaar waarbij een herbegrafenis overwogen kan worden. De meeste van de situaties die ik ken, betreffen die van ouders die na het overlijden van hun kind verhuisd zijn naar een ander deel van het land en die het graf van hun kind graag in de buurt zouden willen hebben. Of dat van ouders of partners die in de toekomst graag bij hun kind of partner begraven zouden willen worden, maar dan wel in hun huidige woonplaats en niet op de plek waar hun kind of partner begraven is. 

Ook kan het zo zijn dat kinderen na het overlijden van hun laatstlevende ouder besluiten om hun ouder die als eerste is overleden weer op te laten graven om vervolgens de overblijfselen van beide ouders samen te cremeren. Op die manier kunnen ze hen 'voor altijd samen' houden.

Een aantal van de situaties die ik ken hebben ook te maken met het verlopen van grafrechten. In Nederland wordt het fenomeen 'eeuwige grafrust' steeds schaarser. Vaak huur je een graf voor 10, 20 of 30 jaar. Daarna verlopen de grafrechten en wordt een graf geruimd als de grafrechten niet opnieuw worden afgekocht voor een bepaalde periode. Dat betekent dat nabestaanden voor een keus komen te staan: verlengen we de grafrechten, laten we het graf ruimen óf zijn er ook nog andere mogelijkheden? Dat is het moment waarop de mogelijkheid tot herbegraven in beeld komt. 

Voordat je een beslissing neemt

Voor je een beslissing neemt om wel of niet tot herbegraven over te gaan, zijn er een aantal dingen waar je goed over na moet denken en die je moet bespreken.

De eerste is een praktische: een herbegrafenis kost geld. Herbegraven op dezelfde begraafplaats is wat goedkoper, maar meestal moet je toch rekenen op een paar duizend euro. Dit geld wordt niet gedekt door een verzekering. Verderop in deze blog vind je een overzicht van dingen die geld kosten. Het is goed om je, voor je aan dit intensieve traject begint, af te vragen of je zoveel geld hebt en of je dat er ook voor over hebt.

Het tweede aspect waar je rekening mee moet houden is het feit dat jij zeer waarschijnlijk niet de enige nabestaande bent. Ook andere nabije nabestaanden moeten het eens zijn of zich op zijn minst enigszins kunnen vinden in jouw argumenten om over te gaan tot herbegraven. Gesprekken hierover kunnen buitengewoon gevoelig liggen en hebben ook tijd nodig. Dit is een beslissing die je niet lichtvaardig neemt.

Ook is het goed om rekening te houden met je emoties en die van je dierbaren. Je kunt een overlijden nog zo goed een plek in jouw levensverhaal hebben gegeven, maar het opnieuw moeten begraven of cremeren van jouw geliefde kan allerlei oude pijn bovenhalen en je het gevoel geven dat je die periode van zware rouw (deels) opnieuw beleeft. Daarnaast verlies je ook de plek op de begraafplaats waar je dierbare tot op heden begraven lag. Dit is een plek waar veel herinneringen liggen en het verlies van die plek kan ook rouw met zich meebrengen. Deze vormen van rouw moet je niet onderschatten.

En tenslotte zijn er nog de ethische vragen waarmee je kunt worstelen rond dit onderwerp. Mag je iemand wel herbegraven? Moet je de doden niet gewoon met rust laten? En als gelovige wellicht ook 'Hoe kijkt God hier naar?' Neem de tijd en ruimte om deze vragen voor jezelf te beantwoorden en geef ook overige betrokkenen hier de ruimte voor. Kom je er niet uit? Praat er dan over met wijze mensen wiens mening jij hoog hebt zitten. En betrek bij geloofsvragen ook je predikant, een ouderling/oudste of een geestelijk werker in je zoektocht.

Waar moet je rekening mee houden?

Een herbegrafenis kun je regelen via een uitvaartondernemer. Hij of zij kan je vaak verder helpen met de vragen die je hebt. Maar mensen kunnen er ook vanwege het kleinere karakter, de privacy of vanwege de kosten voor kiezen om een herbegrafenis gedeeltelijk of helemaal zelf te regelen. Waar moet je dan op praktisch gebied allemaal rekening mee houden?

1. Wettelijk vastgestelde grafrusttermijn

Allereerst is dat de wettelijk vastgestelde grafrusttermijn. Landelijk is in een wet vastgelegd dat een graf niet geopend mag worden tussen 2 maanden en 10 jaar na overlijden. Is iemand dus langer dan 2 maanden en korter dan 10 jaar geleden overleden? Dan is herbegraven over het algemeen helaas niet mogelijk. Naast deze landelijke termijn kan het zo zijn dat de gemeente waar jouw geliefde begraven ligt een nog langere termijn hanteert. Ook daar moet je rekening mee houden. Hoe lang de grafrusttermijn in een gemeente is kun je meestal achterhalen door te googelen op 'grafrusttermijn' plus de naam van de gemeente. Mocht je toch binnen de termijn die een gemeente stelt over willen gaan tot herbegraven dan adviseer ik je om een persoonlijke brief te schrijven naar de burgemeester en wethouders van de betreffende gemeente. Het college van  burgemeester en wethouders moet een vergunning verlenen voor een herbegrafenis. Ik ken een situatie waarin de burgemeester coulance toonde en vanwege het persoonlijke verhaal een vergunning eerder verleende dan eigenlijk was toegestaan in deze gemeente.

2. Vergunning aanvragen om graf te openen

Vervolgens dien je een vergunning of verlof aan te vragen bij de burgemeester van de gemeente waar jouw dierbare ligt begraven. In sommige gemeentes kun je dat doen door het simpelweg invullen van een online formulier. Bij andere gemeentes is het nodig om persoonlijk een verzoek in te dienen tot herbegraven. Hoe één en ander in jouw gemeente is geregeld kun je het beste achterhalen door even te googelen en/of contact op te nemen met de gemeente.

3. Het regelen van een nieuw graf

In de gemeente waar je je dierbare wilt herbegraven moet je vervolgens een nieuw graf kopen of een vergunning aanvragen om je dierbare in een bestaand graf bij te zetten. Let erop dat gemeentes een maximum stellen aan hoeveel mensen er in een graf mogen liggen. Het is mogelijk om een gratieverzoek in te dienen bij het college van burgemeester en wethouders als je graag een extra persoon boven het door de gemeente gestelde maximum bij wilt zetten.

4. Een nieuwe kist

Wanneer je overgaat tot herbegraven is er ook een nieuwe kist nodig. De hiervoor vereiste afmetingen verschillen per gemeente. Informeer bij de beheerder van beide begraafplaatsen welke afmetingen zij hanteren. Wanneer je dat wilt, kun je ook zelf een kist maken. Dit kan helend zijn en positief bijdragen aan het rouwproces. Informeer bij de begraafplaats wat de vereisten hiervoor zijn.

5. De steen

Wanneer er sprake is van een grafsteen of grafmonument op het oude graf moet deze verwijderd worden. In overleg met de beheerder van de begraafplaats kun je bepalen of je dat zelf doet of dat je hen de steen laat verwijderen. Als je de steen zelf wilt verwijderen overleg dan met de beheerder van de begraafplaats welk tijdstip hiervoor geschikt is in verband met eventueel geplande uitvaarten en andere bezoekers. Wanneer je de steen ook op het nieuwe graf wilt gebruiken moet je vervoer regelen voor deze steen. Grafstenen of -monumenten zijn vaak erg zwaar. Houd daar rekening mee bij het vervoer. Voor het plaatsen van een grafsteen is een gemeentelijke vergunning nodig. Deze kun je aanvragen bij de gemeente. Houd ook rekening met eventuele bijschrijving van de persoon op een grafsteen of -monument wanneer iemand herbegraven wordt in een graf waar al een steen of monument op staat.

6. Wie zijn aanwezig?

Bepaal wie je graag bij de ceremonie wilt hebben. Vaak wordt een herbegrafenis in zeer kleine kring vormgegeven. Ook zal er altijd iemand van een uitvaartonderneming (als je die hebt ingeschakeld) of van het beheer van de begraafplaats aanwezig zijn om er zeker van te zijn dat alles goed verloopt.

7. communicatie

Voor een goed verloop van de gang van zaken is het essentieel dat je zorgvuldig en duidelijk communiceert met de beheerders van de begraafplaats(en), een eventuele uitvaartondernemen of een begeleider van het crematorium. Bespreek praktische details over de dag zelf, zoals hoe jullie naar het graf zullen lopen, hoe de kist geplaatst zal worden en of je wilt dat de kist daalt tijdens de ceremonie. Of hoe je in het crematorium het liefst alles geregeld wilt hebben. Vaak zullen deze personen op de dag zelf helpen met de praktische dingen en aanwijzingen geven, maar zich verder zoveel mogelijk op de achtergrond houden. 

8. Vervoer van de overledene

Als je met respect omgaat met de kist mag je deze met eigen vervoer naar het nieuwe graf of naar het crematorium verplaatsen. Maar je kunt er ook voor kiezen om een rouwauto met chauffeur te huren.

9. Kosten

Zoals ik eerder al aangegeven heb zijn aan een herbegrafenis of crematie na begraven kosten verbonden. De exacte kosten verschillen per gemeente en zijn ook afhankelijk van de keuzes die jij maakt. In totaal moet je wel rekening houden met minimaal een paar duizend euro. De volgende dingen kosten geld:

• Aanvragen vergunning tot herbegraven in gemeente waar de persoon begraven ligt
• Aanvragen vergunning tot begraven in gemeente waar de persoon begraven wordt
• Het openen en leeghalen van het graf
• Een nieuwe kist
• Kosten nieuwe grafrechten
• Een vergunning voor het plaatsen van een steen
• Wanneer je kiest voor een crematie: de kosten van het crematorium

Eventuele bijkomende kosten:

• Een begrafenisondernemer
• Het vervoer van de grafsteen of het grafmonument
• Het vervoer van de overledene naar het nieuwe graf
• Het maken of bewerken van een nieuwe of bestaande grafsteen
• Bijkomende kosten indien er een zaal gehuurd wordt of een samenzijn achteraf georganiseerd wordt

Hoe ziet een herbegrafenis eruit?

Een herbegrafenis of een crematie na begraven heeft veel overeenkomsten met een eerste begrafenis. Over het algemeen kun je hem vormgeven op de manier zoals dat bij jou en jullie past.

Daarbij is het goed om te weten dat je bij het openen en leeghalen van een 'oud' graf niet zelf aanwezig mag zijn. Dit wordt voor jou gedaan door de beheerders van de betreffende begraafplaats. Zij zullen de overblijfselen van jouw geliefde ook in een kist leggen en deze kist sluiten. Daarna is het aan jou en de andere nabestaanden hoe jullie de herbegrafenis vorm willen geven.

Ik heb zelf nog nooit gehoord dat er opnieuw een herdenkingsdienst werd georganiseerd voorafgaand aan een herbegrafenis. Maar uiteraard staat ook dit je vrij om te doen. Vaak werden er wel een paar woorden gesproken aan het graf of in het crematorium, net zoals dat bij gewone uitvaarten gebeurt.

Denk daarnaast na over rituelen of gebaren die je kunnen helpen vorm te geven aan deze gebeurtenis. Wil je bijvoorbeeld bloemen meenemen voor op het graf? Een lied zingen, een gedicht voordragen of een gebed uitspreken bij het graf of in het crematorium? Een duif oplaten, als symbool van hoop? Op deze manier vormgeven aan de ceremonie kan je helpen in het omgaan met het verlies.

Denk ook goed na over de vraag of je dingen hetzelfde wilt doen als tijdens de eerste begrafenis. Zijn er dingen die je destijds anders had willen doen? Dan kun je dat nu vormgeven. Wil je het precies hetzelfde vormgeven of juist bewust helemaal anders, om de eerste ervaring niet te overschrijven?

Het voordeel van een herbegrafenis is dat je meer tijd hebt om over dit soort dingen na te denken en ze vorm te geven.

Denk ook na over wat iedereen na de begrafenis of crematie gaat doen. Hebben jullie dan nog behoefte aan een samenzijn in bijvoorbeeld een restaurant of bij iemand thuis? Of gaan jullie ieder jullie eigen weg?

Na de herbegrafenis of crematie

Het is goed om je er bewust van te zijn dat het na de ceremonie niet 'klaar' is.

Allereerst zullen nog een aantal praktische zaken geregeld moeten worden. Denk aan het betalen van de rekeningen, bepalen hoe de steen eruit komt te zien, een vergunning voor het plaatsen van de grafsteen aanvragen, het plaatsen van de grafsteen, het uitstrooien van de as en eventueel het bedanken van mensen.

Maar daarnaast kan een herbegrafenis ook veel emoties en oud zeer oprakelen. Het is belangrijk om als familie elkaar ook na de ceremonie vast te houden en op te zoeken om er zo voor elkaar te kunnen zijn, elkaar te steunen en elkaar vast te houden. Hoe hebben jullie de gebeurtenis ervaren? Wat heeft het bij jullie losgemaakt? Welke mooie dingen zijn er uit voortgekomen? Heeft het jullie gebracht wat jullie hoopten? De kans is aanwezig dat mensen verschillend reageren op deze vragen. En die verschillende reacties mogen er ook zijn. Jullie zijn tenslotte allemaal anders.

Het is ook goed om de tijd te nemen om opnieuw te rouwen. Je bent opnieuw met je neus op de feiten gedrukt dat je iemand moet missen die je heel dierbaar is. Dat doet pijn en het kost tijd om hier weer mee om te leren gaan. Zie het als een ouderwetse sneeuwbol waarin alles opnieuw stevig wordt opgeschud. Houd rekening met het feit dat deze emoties zich zowel emotioneel als fysiek kunnen uiten. Het is niet raar als je in de maanden voorafgaand en/of na de herbegrafenis ineens allerlei fysieke klachten hebt. Het is een uiting van rouw.

Wat kan helpen in het omgaan met die rouw is om dingen of rituelen te bedenken die je in deze nieuwe fase verder kunnen helpen. Bij voorkeur andere rituelen dan je had direct na het overlijden van je dierbare, omdat je nu in een hele andere fase zit. Zo kun je een brief schrijven aan je overleden dierbare waarin je beschrijft wat zijn of haar leven en overlijden je over het leven geleerd hebben en hoe dat je heeft helpen groeien in de afgelopen jaren. Of je kunt een boekje met herinneringen maken. Of zelf iets moois maken wat je op het nieuwe graf kunt zetten of wat je bij een urn kunt plaatsen. Ga op zoek naar iets wat bij jou past, zodat je het verlies opnieuw kunt verweven in jouw levensverhaal.