De psychische gevolgen van vermoeidheid

Gepubliceerd op 2 maart 2025 om 08:00

Vermoeidheid...helaas ontkom je er niet aan als je te maken hebt met ziekte of chronische pijnklachten. Ziekte en pijn kosten je lichaam ongelooflijk veel energie, waardoor je minder tot vrijwel geen energie meer overhoudt voor dingen die voor gezonde mensen gewoon zijn. Dat is heel vervelend. 

Maar wat door de meeste mensen als nóg vervelender wordt ervaren zijn de effecten die deze vermoeidheid heeft op je hoe je psychisch in je velletje zit.

Welke effect heeft vermoeidheid op je brein? En hoe ga je daar mee om?

Waarom reageer je anders als je moe bent?

Vermoeidheid heeft invloed op de processen in jouw brein. Dat zit zo: in je hersenen zitten stofjes die neurotransmitters genoemd worden. Neurotransmitters zijn een soort boodschappers die aan het zenuwstelsel in jouw hersenen en lichaam doorgeven wat er moet gebeuren. Ze zijn er in veel verschillende soorten en sommige namen ervan zul je ongetwijfeld kennen. Zo zorgt adrenaline ervoor dat je alert genoeg bent om een moeilijke presentatie te geven. En dopamine zorgt ervoor dat je je voldaan en tevreden voelt.

Maar wanneer je door chronische ziekte of pijn (of door andere belasting) vermoeid raakt, raken deze boodschappers ook ontregeld. Je krijgt er teveel van of te weinig en ze zijn niet meer in balans, waardoor het lastig wordt om de boodschappen nog op een goede manier aan je lijf en hersenen over te brengen.

Gevolgen

Het gevolg daarvan is dat het in jouw koppie meestal ook minder goed loopt. Hoe vermoeidheid zich in je hoofd uit, verschilt van persoon tot persoon. Je kunt de gevolgen van vermoeidheid op het functioneren van je hoofd onderverdelen in de invloed die het heeft op je cognitieve functies (de dingen waarvoor je je denkvermogen nodig hebt) en op je emotionele gevoeligheid.

1. Verminderde cognitieve functies: 

  • Langzamere informatieverwerking: Je hersenen hebben meer moeite om snel informatie te verwerken.
  • Verminderde focus: Je aandacht en concentratie zijn minder scherp, wat kan leiden tot verkeerde interpretaties, concentratieproblemen, vergeetachtigheid, verminderde prestaties of reactievertragingen.
  • Slechter beslisvermogen: Vermoeidheid maakt het moeilijker om rationele beslissingen te nemen en je kunt impulsiever reageren. Ook het (tijdelijk) niet in staat zijn om nog beslissingen te kunnen nemen valt hieronder.
  • Starheid: Voor iemand die moe is, is het moeilijk om creatief te denken. Dit kan ervoor zorgen dat je star wordt en dat de dingen op jouw manier moeten, omdat je een andere manier even niet kunt overzien. 
  • Motivatieproblemen: Het is moeilijk om de motivatie of 'zin' te vinden voor de taken die je moet doen. Je gaat dingen vermijden.

2. Emotionele gevoeligheid:

  • Minder emotionele controle: Door vermoeidheid en een disbalans in neurotransmitters gaat ook de prefontale cortex in je hersenen minder goed werken. Dit is een gebied in je hersenen wat helpt om je emoties te reguleren. Wie moe is reageert daarom sneller emotioneel, bijvoorbeeld door geïrriteerd, verdrietig of boos te worden.
  • Grotere gevoeligheid voor stress: Vermoeidheid verlaagt je tolerantie voor stress, waardoor kleine dingen al overweldigend aan kunnen voelen.
  • Prikkelgevoeligheid: Bij vermoeidheid werkt je prikkelfilter minder goed. Dat verklaart waarom je sneller schrikt of heftiger reageert op geluiden, licht en andere prikkels.
  • Somberheid: Je ziet het leven vaak wat somberder in en hebt de neiging om van een mug een olifant te maken. 
  • Verminderd zelfbewustzijn: Wanneer je moe bent, ben je je minder bewust van hoe je reageert. Dat kan ervoor zorgen dat je je bijvoorbeeld chagrijnig of passief opstelt, zonder dat je dit zelf door hebt.
  • Verminderde remmingen: Als je moe bent, is het ook lastiger om op tijd op de rem te trappen. Dat kan conflicten opleveren omdat je er bijvoorbeeld dingen uitflapt die niet handig zijn. Maar het kan ook betekenen dat de vermoeidheid er juist voor zorgt dat je hyperactief wordt en jezelf overschreeuwt, waardoor je helaas alleen nog maar vermoeider wordt.

Wat kan ik er aan doen?

Het is heel frustrerend dat de vermoeidheid je gedachten zo beïnvloedt. Naast het feit dat je al moe bent omdat je ziek bent of pijn hebt, word je extra moe of krijg je extra gezeur door het gepieker of het corrigeren van je eigen mentale gedachtenpatronen. Dat kan ongelooflijk oneerlijk voelen. En je mag dat ook oneerlijk vinden. 

De vermoeidheid helemaal laten verdwijnen bij ziekte of pijn gaat helaas niet. Maar gelukkig zijn er wel een aantal dingen die je kunt doen om je vermoeidheid wat te verminderen of er op een goede manier mee om te leren gaan. Omdat iedereen anders is, zullen niet alle onderstaande tips op jou van toepassing zijn. Pik eruit wat voor jou werkt of waarvan je denkt dat het op jou van toepassing is.

  • Neem zoveel mogelijk oorzaken van stress weg: Aan je ziekte of pijn kun je meestal niet zoveel doen. Maar vaak kun je wel omliggende oorzaken van stress aanpakken. Neem een collega in vertrouwen die namens jou het woord voert op je werk. Zorg ervoor dat de boodschappen bezorgd worden in plaats van dat je ze zelf doet. Zet een fijn muziekje op tijdens een vervelende behandeling.
  • Stop met multitasken: Dat mensen zouden kunnen multitasken is een fabel. In werkelijkheid deelt je hoofd de taken op in allerlei kleine stukjes en wisselt voortdurend tussen deze minitaakjes. Dat is een zware belasting voor je hersenen en neurotransmitters, waardoor je nog vermoeider raakt.
  • Tel tot 10: Als je van jezelf weet dat de vermoeidheid ervoor zorgt dat je sneller uit je slof schiet of emotioneel wordt, tel dan tot 10, trek je even terug of zorg er op een andere manier voor dat je tot rust komt voor je uit de bocht vliegt. En gaat het toch een keer mis? Bied dan je excuses aan.
  • Beweeg zoveel als mogelijk is: Dit zorgt voor de aanmaak van neurotransmitters in je hoofd die ervoor zorgen dat je stemming verbetert, je beter slaapt, jezelf beter kunt motiveren en meer plezier hebt.
  • Doe dingen waar je van ontspant: Of het nou ontspanningsoefeningen zijn, schilderen, afspreken met vrienden of een boek lezen. Ook dit zorgt voor een betere balans van de neurotransmitters in je hoofd.
  • Wees lief voor en geduldig met jezelf: je kunt er even niets aan doen dat je je slecht kunt concentreren, dat je verdrietig bent of dat je nergens zin in hebt. Warm dekentje, een keertje eten bestellen, stevig potje huilen met een pakje zakdoeken ernaast, jezelf een aai over de bol geven of jezelf een uurtje staren toestaan is helemaal prima.
  • Ergotherapie: Een ergotherapeut kan samen met jou kijken welke aanpassingen in jouw leven je winst op kunnen leveren. Een kruk in de keuken kan de pijn in je rug verminderen. Een degelijk dagschema je helpen om optimaal gebruik te maken van je energie. Een aanpassing kan ervoor zorgen dat je je favoriete hobby tóch uit kunt blijven oefenen. Een ergotherapeut kan echt veel betekenen in het optimaal leren omgaan met jouw (energie)beperking.
  • Eet gezond: Ook je voedingspatroon heeft invloed op wat er in jouw hersenen gebeurt en op je stemming, slaap, et cetera.
  • Las pauzes in: zorg voor voldoende pauzes op een dag en vul die pauzes niet op met schermpjes. Staar wat uit het raam, maak een kleine wandeling, drink in alle rust je kop koffie op.
  • Probeer er snel bij te zijn: Trap zo snel mogelijk op de rem als je merkt dat je extra vermoeid raakt. Des te langer je daarmee wacht, des te groter de schade die je moet herstellen.
  • Stel je doelen bij: Hoe verdrietig ook, fysieke klachten hebben betekent vaak dat je je doelen bij zult moeten stellen. Probeer te kijken naar de dingen die wél mogelijk zijn, in plaats van alles te willen blijven doen wat je ooit deed. Daar raak je alleen maar gefrustreerd en nog vermoeider van.
  • Stel prioriteiten: Welke dingen moeten echt vandaag? En welke dingen kunnen blijven liggen of kunnen door iemand anders gedaan worden?
  • Bespreek je vermoeidheid met je arts: Vaak heeft je arts goede tips en adviezen om hier mee om te gaan.
  • Laat bloed prikken: Vermoeidheid kan ook veroorzaakt worden door bijvoorbeeld een tekort aan vitamine D of B12. Iets wat vrij makkelijk verholpen kan worden en makkelijk vastgesteld kan worden door even bloed te laten prikken.
  • Supplementen: Soms is het mogelijk om de balans wat te herstellen door supplementen te slikken. Maar pas hier wel mee op. Er zijn veel cowboys op deze markt en er worden erg veel beloften gedaan die niet wetenschappelijk bewezen zijn. Daarnaast bestaat het risico op een wisselwerking met eventuele medicijnen die je slikt en is het slikken van veel vitaminen of andere supplementen zeker niet zonder risico.. Slik supplementen dus alleen in overleg met je behandelend arts.

In een eerdere blog heb ik beschreven hoe vermoeidheid zich in mijn eigen leven uit. Mocht je die blog willen lezen, dan vind je hem hier.

 

Gebruikte bronnen:

«